Alles over de huismuis

Het is een echte reus onder de mensen! Hoe kan het anders dan dat de aanblik van een lichaam van amper anderhalve ons, volwassen mensen doet gillen en wegrennen voor dekking?

Er zijn theorieën over onze overdreven reactie op muizen. Een ervan is dat het gewoon het verrassingselement is. Hun verschijning is meestal plotseling en wordt gevolgd door snelle bewegingen, die opzienbarend kunnen zijn. Vrouwen zijn vaak banger dan mannen, en daar is mogelijk een reden voor: Wetenschappers hebben ontdekt dat muizen minder gestrest zijn door vrouwtjes en dat ze iets langer in hun buurt blijven. Feromonen van mannetjes daarentegen zijn angstaanjagender voor muizen.

Naast dat ze ons laten schrikken, worden de huismuis en eigenlijk alle muizen in het algemeen verafschuwd, zo niet gevreesd. Hun “kraalogen”, lange, kale staart, en het feit dat ze ziekten overbrengen, hebben ze tot “ongedierte” gemaakt. Ze zijn ook zeer hinderlijk wanneer ze opgeslagen graan opeten, wortelgewassen beschadigen met hun holen, en zichzelf in huizen uitnodigen. Behalve voor bijvoorbeeld muizen als huisdier, kun je je afvragen “Wat heb je aan ze?”

Verrassend nuttig

Wat veel mensen zich niet realiseren is dat muizen een belangrijke soort zijn in vrijwel elk terrestrisch ecosysteem ter wereld.1 Kijk maar eens naar deze voedselketenpiramide Het illustreert van planten naar boven elke diergroep die een prooi is voor de niveaus erboven. Planten, onderaan, zijn voedsel voor herbivoren en zij, op hun beurt, zijn voedsel voor omnivoren, enzovoort. Experts zeggen dat een wereld zonder herbivoren en omnivoren, waaronder muizen, uiteindelijk al zijn carnivoren zou verliezen, waaronder de mens.

Muizen zijn ook om andere redenen belangrijk. Ze voeden zich met plaaginsecten en helpen zo de populatie onder controle te houden en op het thuisfront zijn ze een hulp voor tuiniers omdat ze onkruidzaden eten.

Achtergrond

De bekendste muis is de huismuis, Mus musculus (MUSS MUSS-kuh-lus), die zo’n 500.000 jaar geleden voor het eerst voorkwam in Iran, Afghanistan, Pakistan en Noord-India, tijdens het Cambrium, toen de meeste grote dieren begonnen te verschijnen.

Huismuizen hebben in de recente geschiedenis met de mens over de hele wereld gereisd en bestaan overal, behalve op Antarctica.

Muizen behoren tot de wetenschappelijke orde Rodentia (row-DENCH-uh), waartoe ook eekhoorns, eekhoorns, bevers, prairiehonden, grondeekhoorns, chinchilla’s, en andere behoren. De hamster, gerbil, cavia of rat die een kind als huisdier heeft, is ook een knaagdier. Knaagdieren vormen de grootste groep en populatie (40 procent) van de zoogdieren. Van de 5.416² soorten zoogdieren zijn er ongeveer 2.200 knaagdieren.

Muizen behoren tot de suborde Myomorpha en de familie Muridae (MYUR-uh-dee). Naast de Huismuis zijn er vele ondersoorten, waaronder de Oost-Europese Huismuis (Mus musculus musculus) en de West-Europese Huismuis (Mus musculus domestius), die allemaal sterk op elkaar lijken.

Huismuis vs. veldmuis

Velen denken dat de Huismuis een Veldmuis onder een andere naam is. Het is waar dat hij in velden en weiden leeft, maar het is geen veldmuis. Die naam behoort toe aan verschillende andere knaagdieren, afhankelijk van waar je in de wereld woont. In Europa, bijvoorbeeld, is elk knaagdier van het geslacht Apodemus een veldmuis. In Noord-Amerika is een veldmuis een van een aantal kleine knaagdieren die woelmuizen worden genoemd, met name de weidewoelmuis, Microtus pennsylvanicus. Een Huismuis is een Huismuis!

Lichamelijke beschrijving

De volwassen Huismuis is klein, slechts ongeveer 3,0-3,9 centimeter lang (7,5-10 cm). De staart is 5-10 cm lang. Volwassen dieren wegen slechts 40-45 gram en zijn slank genoeg om door een opening van 6,3 mm te kruipen.

Mannetjes en vrouwtjes zijn bedekt met sluik, kort, licht- tot donkerbruin haar. (Sommige ondersoorten hebben een lichte buik). Ze hebben een lange, puntige snuit, lange snorharen, kleine ogen, en kale, ronde, relatief grote oren. De staart is geschubd en heeft spaarzaam, bruinachtig haar.

Een van de kenmerken die alle muizensoorten met andere knaagdieren groepeert, is hun gebit: een paar scherpe snijtanden (voortanden) in de boven- en de onderkaak. De tanden zijn beitelvormig met hard glazuur aan de voorkant en zachter tandbeen aan de achterkant, waardoor ze ongelijkmatig slijten en de beitelvorm behouden. De snijtanden groeien voortdurend, maar ze worden niet te lang door de gewoonte van knaagdieren om op harde dingen te knagen, en door het taaie voedsel dat ze eten. De noodzaak om te knagen kan knaagdieren destructief maken, maar dat is voor hen geen optie. Als hun tanden overgroeien, kunnen ze hun voedsel niet meer goed kauwen en zullen ze verhongeren.

Zintuigen

Het reukzintuig is het meest robuuste zintuig van de huismuis. Het wordt niet ontwikkeld bij de geboorte en ontwikkelt zich langzaam gedurende de eerste 30 dagen van hun leven, als de baby’s een band met hun moeder beginnen op te bouwen. Onderzoekers denken dat het gebruik van geur om hun moeder te vinden en haar te identificeren, evenals hun broers en zussen en huis, een overlevingsvoordeel is. Als volwassen dieren vertrouwen ze op geur om voedsel en partners te vinden, en om territoriummarkeringen van andere muizen op te sporen.

Huismuizen hebben een uitstekend gezichtsvermogen, maar weinig of geen kleurenzicht. Hun gehoor is superieur en reikt tot in het ultrasonische bereik – geluidsgolven die hoger zijn dan mensen kunnen waarnemen. Ze hebben een uitstekende tastzin en gebruiken hun snorharen om luchtverplaatsingen waar te nemen en om rond te voelen zoals katten dat doen.

Huismuis of rat?

Hier is een gids om u te helpen bepalen of het beestje dat net uit het zicht rende een muis of een rat is. Ratten zijn aanzienlijk groter, zelfs jonge exemplaren, en hebben grotere poten. Ze hebben een bollere snuit en kunnen wit, bruin, grijs of zwart zijn.

Gedrag

Huismuizen zijn nachtdieren, maar dat weerhoudt ze er niet van om overdag af en toe naar buiten te gaan. Dag en nacht gaan ze niet verder dan nodig is om voedsel te bemachtigen, ze blijven zo dicht mogelijk bij hun vertrouwde territorium en leggen routinematig dezelfde route af, die meestal niet meer dan ongeveer 9 meter in doorsnee is.

Ze laten donkere, langwerpige uitwerpselen van 6,4 mm (0,25 inch) achter langs een goed begaanbaar pad, en mannetjes markeren hun territorium met sterk ruikende urine. Uitwerpselen zijn vaak wat huiseigenaren voor het eerst attent maken op hun nieuwe “logees”. De muizen zijn in de winter een groter probleem voor mensen omdat ze, als ze een manier vinden, naar binnen trekken voor warmte en voedsel. Hun uitwerpselen verontreinigen oppervlakken, maar op een “persoonlijk” niveau zijn ze schoon, likken en verzorgen ze regelmatig hun haar, en houden ze hun nest ook netjes. Huismuizen zijn het hele jaar door actief, ze houden geen winterslaap.

Soms leven ze samen, en als ze dat doen, is dat meestal in een groep van één mannetje, meerdere vrouwtjes en hun kroost. Ze verdedigen hun huis tegen buitenstaanders.

Communicatie

Muizen vertrouwen vooral op feromonen voor sociale communicatie. De feromonen worden geproduceerd door klieren die zich in huidplooien voor hun geslachtsorganen bevinden. Hun tranen, evenals de urine van de mannetjes, bevatten feromonen. Ze hebben een muskusachtige geur die door mensen kan worden waargenomen.

Muizen communiceren ook vocaal, door zachte tsjilp- en piepgeluiden naar elkaar te maken in hun nest, en ook als ze gewond of bang zijn. Deze geluiden zijn hoorbaar voor mensen. Ze hebben ook gezang dat ons gehoor te boven gaat, in het ultrasone bereik. Sommige liedjes worden alleen door mannetjes en andere alleen door vrouwtjes geproduceerd.

Het ultrasone gezang van de muis
(G. Arriaga, E. Zhou E. Jarvis/Wiki; cc by 2.5)

https://www.welcomewildlife.com/wp-content/uploads/2019/01/Mouse-Ultrasonic-Song-System.0046610.s001-Arriaga-G-Zhou-E-Jarvis-E-Wiki.ogg

Habitat, nestgelegenheid

Huismuizen vinden het prettig om in de buurt van mensen te leven, en nemen graag hun intrek in onze huizen en kantoren. Sommige brengen hun hele leven in een gebouw door, waar ze in muren, onder grote apparaten, in opbergdozen en laden, en in gestoffeerde meubels leven.

De meeste huismuizen leven echter in spleten in rotsen en houtstapels, in hopen puin, en in schuurtjes, schuren, kruipruimtes en garages, overal waar ze zich kunnen verstoppen en waar een voedselbron in de buurt is. Als er geen andere geschikte schuilplaats is, kunnen ze complexe holen graven. Zelfs dan leven de muizen meestal relatief dicht bij gebouwen.

Hun huis heeft meestal aparte ruimtes: een “voorraadkamer” voor opgeslagen voedsel en een plek om te nestelen. Ze bouwen nesten van zachte materialen, zoals fijn versnipperd papier of stof. Een nest heeft verschillende toegangspunten, niet alleen om het binnen te gaan, maar ook om het snel te kunnen verlaten als er een roofdier in de buurt komt.

Productie

Mannetjes en vrouwtjes kunnen elk moment van het jaar paren, maar meestal gebeurt dat tussen het late voorjaar en het vroege najaar, vooral in het noorden. De balts begint met het uitzenden van een ultrasone roep door het mannetje in het bereik van 30 tot 110 kilohertz. (Ter vergelijking: het stembereik van de mens ligt tussen 300 en 3400 Hz). Hij volgt het vrouwtje, besnuffelt haar en kan zelfs tijdens de paring doorgaan met roepen. Vrouwtjes maken geluiden meestal geen deel uit van hun paringsgedrag.

Vrouwtjes krijgen vijf tot tien nesten per jaar, wat een bescherming is tegen zware predatie. De draagtijd bedraagt 19 tot 21 dagen. Vrouwtjes kunnen 12 tot 15 jongen voortbrengen, maar het gemiddelde is vijf. De baby’s zijn kaal bij de geboorte, hun oren plat en hun ogen gesloten. Met een gewicht van slechts 8,5 gram zijn ze volkomen hulpeloos.
Ze groeien echter snel en ongeveer 10 dagen later zijn ze bedekt met haar. Met twee weken openen ze hun ogen, en met drie weken zijn ze gespeend. Met vijf tot acht weken zijn ze klaar om naar hun eigen territorium te verhuizen en te paren. Soms blijven jonge vrouwtjes in de buurt van hun moeder wonen.

Voedselbronnen

Huismuizen zijn omnivoren, dat wil zeggen dat ze zowel dierlijk als plantaardig voedsel eten. Elk deel van een plant – bladeren, wortels, stengels en zaden – en ook fruit, granen en noten maakt deel uit van hun dieet. Ze vullen dat aan met insecten, aas, voedsel voor huisdieren, en zo ongeveer alles wat mensen eten.

Ze eten een paar hoofdmaaltijden per dag, bij zonsopgang en zonsondergang, maar ze houden er ook van om af en toe te snoepen. Dus als ze extra voedsel vinden, bewaren ze dat in hun voorraadkast. Deze gewoonte heeft wellicht geleid tot de oorsprong van het woord muis, dat is afgeleid van het Latijnse en Sanskriet mus, wat “stelen” betekent. Muizen drinken water, maar halen vocht vooral uit het voedsel dat ze eten.

Verdediging

Snelheid en behendigheid zijn de beste verdedigingsmiddelen van de Huismuis. Ze kunnen 13 km per uur halen, bijna elke helling met een ruw oppervlak beklimmen en langs dunne draden of touwen rennen. Voeg daarbij het vermogen om 30 cm hoog te springen en heel goed te zwemmen, en je hebt een dier van Olympische klasse! Oh, en ze kunnen ook bijten.

Levensduur

De meeste huismuizen leven niet langer dan een paar maanden. Ondanks hun prijzenswaardige atletische capaciteiten, hebben ze in het wild grote kansen. Ze worden voortdurend belaagd als prooi voor ontelbare andere dieren, en worden ook bedreigd door milieurisico’s. Twaalf tot 18 maanden is een lang leven daarbuiten. Maar zelfs onder optimale omstandigheden, hebben ze een kort leven. Huismuizen leven gemiddeld maar twee tot drie jaar. Er is een record van een huismuis in gevangenschap die iets langer dan vier jaar leefde.

Predatoren

Een breed scala aan dieren jaagt op muizen. Zoogdieren, waaronder vossen, wezels, fretten, katten en zelfs ratten. Ook slangen, hagedissen, haviken, en uilen. Ook mensen.

Ziekten

Huismuizen (en andere knaagdieren) zijn niet drager van rabiës. Er is geen reden waarom ze dat niet zouden kunnen, maar ze doen het nooit en vormen geen risico. Het risico zit hem in andere virussen en bacteriën die ze bij zich kunnen dragen. De huismuis draagt niet het bekende hantavirus bij zich, maar volgens de Amerikaanse Centers for Disease Control wel het lymfocytaire choriomeningitis-virus en de Salmonella-, Leptospira- en Tularemie-bacterie.

Huismuizen op afstand houden

Verwijder rust- en nestplaatsen en bereikbare voedselbronnen, vooral rond de omtrek van het huis. Sluit vuilnisbakken goed af, houd rommel op afstand, raap stapels afval op en laat deuren niet openstaan. Worden huisdieren buiten gevoerd, ruim dan de restjes op.

¹ Natuur: Muizen spelen hoofdrol tussen planten, roofdieren in elk terrestrisch ecosysteem
² Mammal Species of the World, 3rd Edition (Wilson and Reeder, 2005). De figuur verandert naarmate nieuwe soorten worden beschreven.
*Topfoto: George Shuklin / Wiki; cc by-sa 1.0

Meer:

Muizen: veelgestelde vragen
Dam! Het zijn de bevers!
De beste inheemse grassen voor een tuin