Arabesken en kunst: geschiedenis van een positie

Bij het lesgeven in ballet, vooral in de meer traditionele studio’s, verwijzen docenten vaak naar de letterlijke betekenis van een term in een poging het begrip van de studenten van de beweging te bevorderen. De term pas de chat betekent bijvoorbeeld “stap van de kat”; een balletdocent kan dus het beeld van een kat gebruiken om een student aan te moedigen de schichtige energie van zo’n sprong te belichamen. Na jaren van oefenen hebben de studenten een indrukwekkende woordenschat aan termen waarmee ze hun kennis van beweging kunnen samenvatten.

Onlangs vroeg een nieuwsgierige geest ons naar de term arabesk: “Wat betekent dat?” vroegen ze terwijl we poseerden op een klif. We waren overrompeld. Onze jaren van nieuwsgierigheid en training hebben ons veel woorden geleerd, en men zou veronderstellen dat we deze zouden kennen, gezien hoe vaak deze houding voorkomt. (Probeer maar eens een balletvariatie te vinden die niet minstens één arabesk bevat: veel uitdagender dan je denkt!)

Hoewel, we hadden geen antwoord. Een paar dagen later bleef onze nieuwsgierigheid in ons achterhoofd rondspoken, en zo begon onze speurtocht om erachter te komen.

Een arabesk is een positie die Gail Grant beschrijft als “het lichaam, in profiel, gesteund op één been, dat recht of demi-plié kan zijn, met het andere been daarachter gestrekt in een rechte hoek, en de armen gehouden in verschillende harmonieuze posities… de schouders moeten haaks op de richtinglijn worden gehouden.”

Wauw, wat een mondvol. Ondanks het aantal woorden hier, willen we graag nog meer details toevoegen en stellen dat het been dat naar achteren wordt gestrekt niet noodzakelijkerwijs in een rechte hoek hoeft te staan. Arabesques can be created with virtually any angle depending on the style a dancer is conveying.

That said, what does the term actually mean?

Like most (but not all) ballet words, arabesque is a French term. Its translation is a bit unclear but after some research, we think it loosely means “in Arabic fashion,” which would make sense in reference to Gail Grant’s explanation that the arabesque takes its name from “a form of Moorish ornament.”

If we move to a non-ballet source, Merriam-Webster provides more context. Het woordenboek geeft ons drie verklaringen: ten eerste “een ornament of stijl die… een ingewikkeld patroon van in elkaar gevlochten lijnen oplevert,” ten tweede de positie uit het ballet, en ten derde “een uitgebreid of ingewikkeld patroon.”

Inderdaad, als je “arabesk” googelt zonder verwijzing naar ballet, doen de afbeeldingen die je te zien krijgt allemaal denken aan de Arabische kunststijl die je vaak aantreft op moskeeën of in tapijten en sierlijke meubels.

Hoewel het verband tussen deze geometrische stijlen en onze balletpositie misschien vaag lijkt, is het eigenlijk wel logisch voor ons. Als je de definities van Merriam-Webster nog eens bekijkt, zie je de woorden “uitgebreid”, “ingewikkeld” en “ineengevlochten lijnen”. Een ballet arabesk is dat allemaal, zeker als je bedenkt hoeveel arabesken er zijn. Arabesken vereisen specifieke positionering van alle vier de ledematen, beide heupen, de schouders, het hoofd, de nek, en zelfs de ogen. Bedenk hoeveel mogelijke combinaties we kunnen maken door gebruik te maken van deze vele categorieën en we kunnen zien waarom Gail Grant zegt dat “de vormen van arabesken tot in het oneindige gevarieerd zijn.” Ze zijn, net als hun gelijknamige kunststijl, een verzameling in elkaar gevlochten lijnen.

Verschillende scholen van techniek vatten deze verschillende combinaties samen met verschillend genummerde posities; de RAD methode gebruikt drie arabesken, Cecchetti gebruikt er vijf, Vaganova vier, en Frans twee. We weten niet zeker hoeveel arabesken Balanchine gebruikt, maar we weten wel dat hun arabesken zich ook onderscheiden door het feit dat de heupen open zijn in plaats van vierkant te blijven. De diversiteit tussen en binnen de technieken vereist een uitgebreide database van kennis en begrip over hoe je je lichaam moet beheersen, en bootst de ingewikkelde aard na van de gelijknamige kunst waar Merriam-Webster het over heeft.

Daarnaast is de specificiteit die nodig is om elke arabeskpositie te onderscheiden, slechts één niveau van aandacht. Ongeacht het type arabesk, de algemene positie is extreem veeleisend in zijn plaatsing.

Zoals Gail Grant opmerkt, is het, ongeacht welke arabesk een danser vasthoudt, de bedoeling om “de langst mogelijke lijn van de vingertoppen naar de tenen” te creëren. Deze waargenomen rek vereist intense aandacht voor details zoals de richting en energie van elke vinger en teen. Als iemand een arabesk vasthoudt met energie die uit zijn benen en armen schiet, maar zijn vinger of pols een centimeter ontspant, maakt dat een enorm verschil bij het creëren van die totale lengte. Zie hieronder voor een dramatisch voorbeeld.

Net zo belangrijk, de ogen spelen ook een rol bij het uitvoeren van deze lijn. Als een danser een prachtige arabesk houdt, maar slechts een paar centimeter voorbij zijn lichaam kijkt, zal het publiek een gebrek aan energie voelen. In plaats daarvan krijgen dansstudenten vaak het advies om verder te kijken dan de muren van de studio of het podium. Balanchine vertelde zijn dansers vaak om “naar diamanten te reiken.” Dit creëert een gevoel van energie dat veel verder gaat dan het fysieke lichaam van de performer. Vaak komt de voltooiing van deze energie alleen van de krachtige focus van de ooglijn van een danser; met andere woorden, we kunnen het gevoel van een arabesk veranderen zonder iets fysieks te bewegen. Zie hieronder voor een mooi voorbeeld. Deze soorten focus zijn zeer ingewikkeld, opnieuw het nabootsen van de details die nodig zijn van deze prachtige geometrische kunstwerken.

Dus ontdekken we een sterk verband tussen deze twee soorten kunst die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken lijken te hebben. Misschien vind je dit een wat vergezocht argument, maar wij zijn van mening dat het vinden van deze verbanden, vooral wanneer ze zo ongelijksoortig lijken, ons herinnert aan het belang en de eigenheid van ballet als een van de oudste bewegingsvormen in de westerse wereld. Plus, dansers worden geacht van stretchen te houden!

De terminologie van ballet is van belang ver buiten de eigen sfeer. De meeste andere dansstijlen maken gebruik van aan ballet ontleende woorden om hun bewegingen te beschrijven, maar hun betekenis is vaak al lang vergeten. Maar in onze klaslokalen van puur klassiek ballet, hebben de betekenissen van onze bewegingen een serieuze kracht. Achter elke term zit een verhaal, vaak verweven met geschiedenis, en hoe meer we in staat zijn om deze verhalen te bestuderen en te begrijpen, hoe meer onze balletstudie een behoud van die geschiedenis wordt