Datura en Brugmansia’s

Deze twee planten hebben een aantal gemeenschappelijke kenmerken: ze dragen beide harige bladeren die een etterige geur verspreiden wanneer ze worden gekneusd of gewoon geborsteld, ze hebben geparfumeerde, trechtervormige bloemen en een reputatie als tovenaarsplanten! Hoewel Datura’s bekend waren bij de Europeanen (en vooral gebruikt werden door heksen en gifmengers), verscheen Brugmansia pas bij de ontdekking van de Nieuwe Wereld in de gedocumenteerde florarassen en later in de tuinen van de Oude Wereld. Aanvankelijk werden Brugmansia’s gegroepeerd met Daturas door de beroemde botanicus Carl Linné, die ze in 1753 documenteerde aan de hand van een tekening en niet van levend plantmateriaal. In 1805 creëerde de Zuid-Afrikaanse taxonoom Christian Hendrik Persoon een apart geslacht voor Brugmansia, maar pas in 1973 maakte Tom E. Lockwood met zijn proefschrift aan de Harvard University een definitieve scheiding tussen de twee geslachten.

Wat Daturas van Brugmansias onderscheidt, is een reeks criteria die zelfs voor een neofiet duidelijk zijn. De stam van de eerstgenoemde is kruidachtig en wordt niet hoger dan anderhalve meter, terwijl de laatstgenoemde een houtachtige stam heeft en wel 8 meter hoog kan worden. De datura is meestal een eenjarige of tweejarige plant, terwijl Brugmansia’s vele jaren kunnen leven. Datura’s hebben rechtopstaande bloemen, terwijl hun grote neven hangende bloemen hebben; de vruchten van de eerstgenoemde zijn ronde stekelige capsules die enigszins op een kastanje lijken, terwijl de laatstgenoemde altijd vrij van stekels is en een langwerpige vorm heeft. Een laatste manier om de twee te onderscheiden is in hun zaden: Brugmansia zaden zijn omgeven door een kurkachtig omhulsel. Dit omhulsel ontbreekt rond Datura-zaden die karunkels hebben (aanhangsels die aan de zaden kleven en vol vetten en eiwitten zitten). Je zult ook zien dat Brugmansia’s vaak in tuinen of als potplanten in koelere streken worden gekweekt, maar Datura’s worden zelden gekweekt en meestal aangetroffen in braakland, braakland en verlaten plaatsen. Een uitzondering vormen de Datura metel cultivars, waarvan sommige met paarse bloemen, die als zaad en planten in kwekerijen worden aangeboden.

Er zijn verschillende soorten Brugmansia’s (9 tot 14, afhankelijk van de auteur) die verschillen door de grootte van de bloemen, hun kleur, de vorm van de bloemkroon, de opening van de kelk, het al dan niet verenigd zijn van de meeldraden, en de vorm van de vruchten. De meest voorkomende is Brugmansia arborea, die kleine (12 tot 17 cm lange) witte of crèmekleurige bloemen heeft. B. aurea geeft gele of gouden bloemen, soms wit of roze en B. sanguinea heeft buisvormige rode bloemen en wordt niet al te vaak gekweekt. B. suaveolens is waarschijnlijk de meest gekweekte en heeft witte, gele of roze bloemen die bij het vallen van de avond een sterke geur verspreiden. B. versicolor is recordhouder wat betreft de grootte van de bloemen, die 30 tot 50 cm lang kunnen worden, wit beginnen en dan geleidelijk abrikooskleurig, roze of wit worden. Er zijn steeds meer hybriden, waaronder spontane hybriden uit het wild en hybriden die door kwekers en liefhebbers zijn gecreëerd. De hybriden bieden een grote verscheidenheid aan vormen en kleuren van de bloemen, sommige met dubbele of zelfs drievoudige bloemkroon en er zijn ook een paar cultivars met bont blad, zoals ‘Maya’ of ‘Miner’s Claim’.

Brugmansia’s zijn vrij gemakkelijk te kweken, als je bedenkt dat ze nogal gulzig zijn wat water en voedingsstoffen betreft. Ze houden van een bodem die beide goed vasthoudt, maar niet zo veel dat de plant drassig wordt, want dan gaan de wortels rotten. De plant is ontvankelijk voor mest of kunstmest, wat een massale bloei bevordert. Het is een vrij sterke plant die, eenmaal gevestigd, bestand is tegen een strenge snoei na de bloei om hem op een hanteerbare grootte te houden, vooral als hij binnenshuis moet overwinteren; hij kan ook in verschillende vormen worden gesnoeid. Snoeien maakt ook een gemakkelijke vermeerdering mogelijk. Scheuten die worden geselecteerd uit delen die eerder hebben gebloeid, zullen eerder bloemen produceren dan stekken die uit lagere delen van de boom worden genomen. Kruidachtige of houtachtige stekken doen het allebei goed, grote stekken zijn prima (ongeveer 30 cm of 1 voet lang) maar u kunt ook grotere stekken maken, tot 1 m (3 voet) lang, die ofwel in een pot of rechtstreeks op een licht beschaduwde plaats in de tuin worden gezet. Zaden zijn niet erg betrouwbaar omdat de planten gemakkelijk kruisbestuiven en de resulterende planten sterk kunnen verschillen van de moederplant. Datura’s worden daarentegen het vaakst door zaad vermeerderd.

Op het eiland Réunion zijn Brugmansia’s een alledaags gezicht in tuinen, hoewel ze beter gedijen in hooglanden omdat ze niet van de droogte van laaglanden houden, waar de bloemen snel zullen verwelken. Daturas komen in het wild voor en zijn beperkt tot drie soorten op het eiland (afhankelijk van de auteur zijn er wereldwijd 9 tot 11 soorten); D. inoxia, D. metel en D. stramonium die allemaal vrij veel op elkaar lijken en vaak als onkruid worden afgedaan. Ze hebben ook een nogal slechte reputatie omdat ze vaak in verband worden gebracht met tovenaars en slechte mensen; vandaar de volksnamen zoals “duivelskroon”, “zombiekomkommer”, “tovenaarskruid”. Hun namen verwijzen ook naar het feit dat zowel Daturas als Brugmansias, zoals vele andere soorten van de Solanaceae-familie, alkaloïden bevatten die toxische eigenschappen hebben voor lichaam en geest. Scopolamine, hyoscyamine, atropine zijn enkele van die verbindingen die al eeuwenlang worden gebruikt om misdadigers te vergiftigen, slachtoffers in slaap te brengen, of – volgens de legende – weer onwillige echtgenoten gehoorzaam te maken en heksen op een bezem naar hun beroepen te laten vliegen. (De legende van de vliegende bezem komt zeer waarschijnlijk voort uit het feit dat scopolamine hallucinaties en waarnemingsstoornissen opwekt, waardoor mensen denken dat ze in de lucht vliegen). Brugmansia wordt ook al eeuwenlang gebruikt door sjamanen in Latijns-Amerika om in trance te geraken en rituelen uit te voeren. Natuurlijk hebben ze, zoals veel giftige planten, medische toepassingen en Datura bladeren maken deel uit van de mix die in sommige anti-astma sigaretten wordt aangetroffen, maar doseren is een uiterst moeilijk iets om onder de knie te krijgen, dus probeer in geen geval uw astma zelf te behandelen door de tuinbladeren te roken. Het is heel goed mogelijk dat u in het ziekenhuis belandt aangezien de alkaloïdegehaltes kunnen variëren van plant tot plant, van deel tot deel van dezelfde plant en zelfs volgens het seizoen en het tijdstip van de dag, veel te veel variabelen voor de gewone tuinier om te kunnen meten.

Tot besluit kunnen we zonder enige twijfel zeggen dat de Brugmansia een prachtige plant is die angstaanjagend kan worden als je het niet bij gewoon kweken houdt. Als je buurman prachtige Brugmansia’s in zijn tuin heeft, geen probleem; maar als hij ook Datura kweekt, maak dan geen ruzie met hem, je weet nooit wat hij kan doen…