De bijniermerg

De bijniermerg is het centrale deel van de bijnier, omgeven door de cortex. De medulla speelt een zeer belangrijke rol in de homeostase: hij dient voor de afscheiding van adrenaline en noradrenaline. In dit artikel worden de structuur, functie en klinische relevantie van het bijniermerg behandeld.

Structuur

De bijnieren, ook wel supra-renaal klieren genoemd, bevinden zich onmiddellijk boven de nieren. Het zijn retroperitoneale structuren en bestaan uit twee grote gebieden: de buitenste bijnierschors en de binnenste bijniermerg.

De belangrijkste afscheidende cellen van de bijniermerg worden chromaffinecellen genoemd, dit zijn neuro-endocriene cellen die gemodificeerde sympathische ganglia zijn. De chromaffinecellen zijn van de neurale lijst afgeleide cellen. Adrenaline komt vrij als reactie op de activering van het sympathische zenuwstelsel, waarvan de vezels naar de bijniermerulla worden geleid door de splanchnische zenuwen van de borstkas.

Fig 1 – Histologie van de bijnier.

Functie

Het bijniermerg is hoofdzakelijk verantwoordelijk voor de synthese van de catecholamines, adrenaline en noradrenaline, maar heeft ook andere secretorische functies, zoals de productie van dopamine. Zowel adrenaline als noradrenaline worden via meerdere reacties geproduceerd uit het aminozuur tyrosine.

De gesynthetiseerde adrenaline wordt opgeslagen in blaasjes voordat het in de bloedstroom vrijkomt. Adrenaline wordt vooral in verband gebracht met de “vecht-of-vluchtreactie”, en noradrenaline speelt ook een rol bij de activering van het sympathische zenuwstelsel als neurotransmitter in post-ganglionale synapsen.

Het vertoont zijn werking via α- en β-adrenoreceptoren (G-eiwit gekoppelde receptoren), zowel in het centrale zenuwstelsel als in de periferie. De “vecht-of-vluchtreactie” is een belangrijk overlevingsmechanisme en veroorzaakt een aantal fysiologische veranderingen, zoals een verhoogde hartproductie en een verhoogde glycogenolyse in lever- en spierweefsel.

Clinische relevantie – feochromocytoom

Een feochromocytoom is een neuro-endocriene tumor van het bijniermerg, met name de chromaffinecellen die adrenaline afscheiden, zoals eerder besproken. Dit leidt tot een overmaat aan adrenaline, en leidt tot een constante activering van de “vlucht- of vechtreactie”. Dit kan leiden tot symptomen als:

• Tachycardie
• Hypertensie
• angst
• Palpitaties
• gewichtsverlies
• Hyperglykemie

In sommige situaties kan dit leiden tot een hypertensieve crisis. Hoewel alle bovengenoemde symptomen mogelijk zijn, is de meest typische presentatie intermitterende aanvallen van hoofdpijn, overmatig zweten en tachycardie.

Deze patiënten presenteren zich met een extreem hoge bloeddruk, meestal hoger dan 180/120 mmHg. Hypertensie kan leiden tot verhoogde druk in vitale circulaties, zoals in de hersenen en in de nieren, wat dodelijk kan zijn.

Typisch bestaat de behandeling uit chirurgische resectie van de tumor, maar vaak moeten voorafgaand aan de operatie alfa adrenoceptor blokkers worden toegediend om complicaties tot een minimum te beperken.

Fig 3 – Bijnier met een feochromocytoom in de medulla.