De mythe van de vampier vindt zijn oorsprong in een echte bloedziekte

Het concept van de vampier dateert van vóór Bram Stokers verhalen over graaf Dracula – waarschijnlijk al enkele eeuwen eerder. Maar hebben vampiers ooit echt bestaan?

In 1819, 80 jaar voor de publicatie van Dracula, publiceerde John Polidori, een Brits-Italiaanse arts, een roman met de titel The Vampire. Stoker’s roman werd echter de maatstaf voor onze beschrijvingen van vampieren. Maar hoe en waar heeft dit concept zich ontwikkeld? Het lijkt erop dat de folklore rond het fenomeen vampier zijn oorsprong vond in dat Balkangebied waar Stoker zijn verhaal over Graaf Dracula situeerde.

Stoker is nooit naar Transsylvanië of een ander deel van Oost-Europa gereisd. (Het land van de fictieve graaf zou in het huidige Roemenië en Hongarije liggen).

De schrijver is geboren en getogen in Dublin. Hij was bevriend met Oscar Wilde en William Gladstone. Hij was zowel een liberaal als een voorstander van zelfbestuur voor Ierland. Hij richtte zich op het theater en werd zakelijk directeur van het Lyceum Theater in Londen. Het was zijn vriendschap met Armin Vambery, een Hongaarse schrijver, die leidde tot zijn fascinatie voor de folklore van vampieren. Hij raadpleegde Vambery bij het schrijven van Dracula, waarvan het hoofdpersonage losjes was geënt op Vlad de Spietser, een bloeddorstige prins die in 1431 in Transsylvanië werd geboren.

Medische bron van de mythe

Maar waar komt de mythe van de vampieren vandaan? Zoals veel mythen is hij gedeeltelijk op feiten gebaseerd. Een bloedziekte genaamd porfyrie, die al duizenden jaren bestaat, kwam veel voor bij de adel en de adel van Oost-Europa. Porfyrie is een erfelijke bloedziekte waardoor het lichaam minder heem produceert – een essentieel bestanddeel van hemoglobine, het eiwit in rode bloedcellen dat zuurstof van de longen naar de lichaamsweefsels transporteert. Het lijkt waarschijnlijk dat deze aandoening de oorsprong is van de vampiermythe. In feite wordt porfyrie soms de “ziekte van de vampier” genoemd.”

Kijk eens naar de symptomen van patiënten met porfyrie:

Overgevoeligheid voor zonlicht: Extreme gevoeligheid voor zonlicht, leidend tot gezichtsverminking, zwartgeblakerde huid en haargroei.

Fangs: Naast gezichtsverminking veroorzaakt herhaalde aanvallen van de ziekte het terugtrekken van het tandvlees, waardoor de tanden bloot komen te liggen, die er dan uitzien als hoektanden.

Bloed drinken: Omdat de urine van personen met porfyrie donkerrood is, vermoedde de folklore dat zij bloed dronken. Sommige artsen hadden deze patiënten zelfs aangeraden bloed te drinken om het defect in hun rode bloedcellen te compenseren – maar deze aanbeveling betrof dierlijk bloed. Het is waarschijnlijker dat deze patiënten, die alleen in het donker naar buiten gingen, werden geacht op zoek te zijn naar bloed, en dat hun hoektanden leidden tot volksverhalen over vampieren.

Afkeer van knoflook: Het zwavelgehalte van knoflook kan leiden tot een aanval van porfyrie, wat leidt tot zeer acute pijn. Vandaar de afkeer van knoflook.

Reflecties niet gezien in spiegels: In de mythologie is een vampier niet in staat om in een spiegel te kijken, of kan zijn spiegelbeeld niet zien. De gezichtsverminking veroorzaakt door porfyrie wordt erger met de tijd. Een slechte zuurstoftoevoer leidt tot vernietiging van de gezichtsweefsels, en instorting van de gezichtsstructuur. De patiënten vermeden begrijpelijkerwijs spiegels.

Bang voor het kruisbeeld: Tijdens de Spaanse Inquisitie (1478-1834) zijn naar verluidt 600 “vampiers” op de brandstapel gegooid. Sommige van deze beschuldigde vampieren waren onschuldige lijders aan porfyrie. Porfyriepatiënten hadden alle reden om het christelijk geloof en christelijke symbolen te vrezen.

Actute aanvallen van de ziekte gaan gepaard met aanzienlijke pijn, en zowel geestelijke als lichamelijke stoornissen. Deze aandoening is toegeschreven aan de Engelse koning George III, hoewel latere analyses enige twijfel hebben doen rijzen over porfyrie als oorzaak van zijn “waanzin”.

Porfyrie

Heden ten dage, met onze wetenschappelijke kennis over porfyrie, kunnen we in plaats van bang te zijn voor deze mensen, van hen houden en voor hen zorgen. Porfyrie blijft ongeneeslijk en de behandeling is hoofdzakelijk ondersteunend: pijnbestrijding, vochtinname en het vermijden van geneesmiddelen en chemische stoffen die acute aanvallen uitlokken. Enig succes is geboekt met stamceltransplantaties.

Kon Stoker geweten hebben van het bestaan van porfyrie, en/of van het verband met de vampierfolklore? Pas in 1911, acht jaar voor het verschijnen van Stokers boek, werden de ziekten van porfyrie (er zijn verschillende soorten) geclassificeerd door H. Gunther. Arts, onderzoeker en schrijver George Harley had echter een paar jaar eerder al een patiënt met porfyrie beschreven.

Door zijn gothic novel wint Stoker zeker de prijs voor het beste voorbeeld van mythe verstrengeld met geneeskunde!

Dit verhaal is een bewerkt uittreksel uit het boek Of Plagues and Vampires: Geloofwaardige Mythen en Ongelooflijke Feiten uit de Medische Praktijk door Michael Hefferon.