De wrede en bloedige geschiedenis van het Meso-Amerikaanse balspel, waarbij verlies soms de dood betekende
De Olmeken begonnen ermee, de Maya’s pasten het aan, en de Azteken deden het perfect. Het Meso-Amerikaanse balspel, gespeeld met een massieve rubberen bal – die ongeveer 10 pond weegt – en teams van één tot vier personen, komt regelmatig voor in de pre-Columbiaanse geschiedenis. Hoewel ze later zijn toegevoegd, zijn er van Arizona tot Nicaragua stenen balspeelplaatsen gevonden.
Hoewel de exacte regels van het spel niet bekend zijn, wordt algemeen aangenomen dat het spel min of meer werd gespeeld zoals het volleybal (zonder net) of racquetball van vandaag de dag. De spelers droegen helmen, kussentjes en dikke beschermende jukken rond hun middel en hielden de bal in het spel door hem vanaf hun heup te slaan.
Het Meso-Amerikaanse balspel duikt voor het eerst op bij de Olmec rond 1500 v.Chr. in de centrale Golfkust van Mexico, een gebied dat in die tijd bekend stond om de latexproductie. In de regio zijn veel ballen ontdekt als onderdeel van begrafenissen en als rituele offergaven bij heiligdommen, wat suggereert dat de ballen en andere balattributen een teken van status of rijkdom waren. Dit idee wordt nog versterkt door de vondsten van balspeelplaatsen in de buurt van de huizen van de opperhoofden in de Olmeken. Het spel dat de Olmeken speelden werd geassocieerd met prestige en sociale status, en alleen de rijken en dus de hogere klasse konden het zich veroorloven een wedstrijd te organiseren. Op de reusachtige stenen hoofden die in de streek zijn gevonden, zijn ook opperhoofden afgebeeld die de balspelhelm dragen.
Het spel bleef in heel Meso-Amerika gespeeld worden toen het werd overgenomen door de Maya’s, die er hun eigen speciale draai aan gaven. Mensen en de heren van de onderwereld vochten het uit door het spel te spelen, volgens het scheppingsverhaal dat bekend staat als de Popol Vuh. Op deze manier was het balspeelveld een portaal naar Xibalba – de onderwereld van de Maya’s. De Maya’s gebruikten het spel als een stand-in voor oorlogvoering, het beslechten van territoriumgeschillen en erfelijke kwesties, en om de toekomst te voorspellen. Oorlogsgevangenen werden gedwongen (ongetwijfeld gemanipuleerde) spelletjes te spelen, die resulteerden in hun opoffering als zij verloren.
De Azteken zetten deze trotse traditie van verliezer-verliezer voort, want op veel vazen en beeldhouwwerken is de onvermijdelijke onthoofding van het verliezende team afgebeeld. Er zijn zelfs enkele afbeeldingen van balspelers die spelen met de hoofden van de verliezers in plaats van met een bal. Of dit werkelijk gebeurde is een kwestie van artistieke speculatie. De Spanjaarden die het spel observeerden, meldden afschuwelijke verwondingen bij degenen die het speelden – diepe kneuzingen die doorgesneden moesten worden, gebroken botten en zelfs de dood als een speler door de zware bal in het hoofd werd geraakt of door een onbeschermd stuk werd gebeten.
Er zijn vandaag de dag nog veel van deze prachtige balspeelvelden die men kan bezoeken. Het grote balspeelveld van Chichen Itza, gebouwd rond 800 na Chr., is het grootste en best bewaarde tot nu toe. De Maya’s voegden de stenen ring toe voor bonuspunten, maar de bal door de hoepel krijgen was een zeer zeldzame gebeurtenis. Maya-balvelden kunnen op zowat elke archeologische vindplaats worden verkend, waaronder: Palenque, Yaxchilan, Tikal, Uxmal, Ek Balam, Copan, en Calakmul. En hoewel je op deze historische plaatsen nu niet veel meer kunt spelen, wordt een iets minder gruwelijke versie van het spel, Ulama genaamd, vandaag de dag nog steeds in Mexico gespeeld.