Dood van Lumumba in de DRC: “De Belgen waren niet de enige slechteriken”, zegt dochter Juliana

Een tand. Een Belgisch gerechtshof heeft aangekondigd dat het precies die tand zal teruggeven aan de familie van Patrice Lumumba. De tand in kwestie, die voorafgaand aan de uitspraak was verzegeld omdat het bewijsmateriaal was in een door België ingesteld onderzoek naar Lumumba’s dood, is het enige bekende overblijfsel van de leider die tot op de dag van vandaag wordt beschouwd als de held van de onafhankelijkheid van het land.

Lumba, de kortstondige premier van de Democratische Republiek Congo, die in 1960 net onafhankelijk was geworden en bekend stond om zijn beroemde toespraak op de dag van de onafhankelijkheid, werd een paar maanden later omvergeworpen en gearresteerd.

Lees meer Nigeria naar Mali: 15 onafhankelijkheidstoespraken die geschiedenis maakten

Op 17 januari 1961, in de kortstondig afgescheiden provincie Katanga van Moïse Tshombe, werd Lumumba onder toezicht van Belgische officieren gemarteld voordat hij werd geëxecuteerd onder omstandigheden die 60 jaar na dato nog steeds niet aan het licht zijn gekomen.

Zijn lichaam is nooit gevonden, en met reden. In een televisiedocumentaire uit 2000 vertelde de Belgische politiecommissaris Gérard Soete hoe hij het lichaam van de oud-premier uit elkaar had gehaald en vervolgens had opgelost in zuur. Met het bewijs in de hand zei hij dat hij een tand van Lumumba had bewaard, een relikwie dat later in 2016 in beslag werd genomen als onderdeel van een onderzoek dat in 2012 was ingesteld door de federale aanklager van België nadat verschillende kinderen van de overleden premier een klacht hadden ingediend.

Hoewel ze de uitspraak van de rechtbank prijst als een “overwinning”, benadrukt Lumumba’s dochter, Juliana Lumumba, in het bijzonder de symbolische betekenis ervan en herhaalt ze dat er nog veel onbekend is rond de moord op de onafhankelijkheidsheld van Congo.

Hoe reageerde u toen u vernam dat een Belgische rechtbank had beslist om het relikwie dat in 2016 bij Soete in beslag was genomen, terug te geven aan uw familie?

Juliana Lumumba: Het is een grote overwinning en echt bevredigend om te weten dat, 60 jaar later, het stoffelijk overschot van mijn vader zal worden teruggegeven aan zijn geboorteland, dat we hem eindelijk een fatsoenlijke begrafenis zullen kunnen geven in het land van zijn voorouders en dat, wij, het Congolese volk, hem ons respect zullen kunnen betuigen. Het is een opluchting na een lange strijd.

In de afgelopen weken heb ik een brief gestuurd naar koning Filip van België. We hebben ook een video gemaakt. Daarnaast heb ik president Félix Tshisekedi aangeschreven en een ontmoeting gehad met de Belgische zaakgelastigde voor de DRC, die meer wilde weten over mijn initiatief.

LEES MEER DRC vandaag: 60 jaar onafhankelijkheid en onzekerheid

Het is een noodzakelijk gebaar om ons te helpen deze gedeelde, en zeker dramatische, geschiedenis achter ons te laten. Het is niet meer 1960, en er is een echte wens om de betrekkingen tussen de twee landen te zien verbeteren. Het is een positieve stap in die richting.

Er is nog veel onbekend over de omstandigheden van de dood van uw vader. Een Belgische rechtbank stelde in 2012 een onderzoek in nadat uw familie een klacht had ingediend. Het onderzoek moet nog worden afgerond, maar weet u of er belangrijke ontwikkelingen zijn geweest?

Ik kan niet precies zeggen of er echt vooruitgang is geboekt. Aan beide kanten is de rechtspraak nooit erg snel geweest.

Heden ten dage is er echter een nieuwe impuls om vooruitgang te boeken in het onderzoek. Wanneer de Belgische federale aanklager zegt dat er een rechtszaak loopt en dat hij bereid is het onderzoek voort te zetten, is dat een positief teken. Een ander goed teken is zijn verzekering dat hij bereid is te verzoeken om opheffing van de gesloten deuren die van toepassing zijn op een deel van het werk van de parlementaire commissie die belast is met het tot op de bodem uitzoeken van deze zaak. Hun bevindingen zijn in 2002 openbaar gemaakt.

Bent u bang dat u op een dag het idee zult moeten loslaten dat u erachter moet komen wie precies verantwoordelijk was voor de moord?

De waarheid achterhalen over wat er is gebeurd, is een legitiem recht. Het is ook een collectieve plicht. In dit verhaal waren de Belgen niet de enigen die de slechteriken waren. Bepaalde Congolese actoren waren ook medeplichtig aan de moord op Lumumba. Wij hebben het recht te weten wat er werkelijk gebeurd is.

Er is vraag naar waarheid en gerechtigheid, maar momenteel is er niemand om te beschuldigen. Officieel is niemand schuldig en dat is onaanvaardbaar. Jarenlang hebben we gewacht tot de autoriteiten licht zouden werpen op de omstandigheden – waarvan we weten dat ze afschuwelijk waren – waarin Lumumba werd vermoord.

Wat we weten is wat we een politieman voor de camera hoorden zeggen in een documentaire. Dat was niet vertrouwelijk. Kunt u zich voorstellen hoe het voelt om zo’n verslag te horen? In deze situatie kan de terugkeer van zijn stoffelijk overschot, die wij hebben geëist, helpen om wonden te verzachten die nu al 60 jaar open liggen.

Hoe zal de repatriëring in de praktijk worden uitgevoerd?

Mijn vader was de eerste premier van dit land. Hij werd vermoord. Hij is een nationale held en 17 januari, de dag waarop hij werd vermoord, is een feestdag. België heeft onlangs het Patrice Lumumba Plein in Brussel onthuld en een straat naar hem genoemd – Rue Lumumba – in Charleroi.

Onze vader is een nationale en internationale figuur die ons nog steeds niet toebehoort. Daarom zijn er gesprekken aan de gang met de Congolese en Belgische autoriteiten om te zien onder welke voorwaarden we een correcte, eenvoudige teruggave van zijn stoffelijk overschot kunnen organiseren.

Op 30 juni heeft koning Filip van België zijn ‘diepste spijt’ betuigd voor het koloniale verleden van zijn land in Congo. Kan de teruggave van het stoffelijk overschot van uw vader bijdragen tot een verdere bezinning over het verleden?

Zoals bij elke ex-kolonie het geval is, zijn er veel geschillen met de voormalige koloniale mogendheden en hun erfenis gaat niet van de ene dag op de andere weg. Er is nog steeds woede, er zijn nog steeds bladzijden die niet zijn omgeslagen en dingen die niet zijn gezegd.

LEES MEER DRC: België ziet opnieuw af van koloniale misdaden in Congo

Hoe kan een land hopen op een gezonde relatie met een land dat het vroeger overheerste? Er moet een permanente dialoog zijn. Daarom is het des te belangrijker dat de waarheid wordt verteld. Op die manier kan het verleden het heden van beide landen beïnvloeden.