Full-text

From Gift to Vandalism

23De symboliek die wordt gebruikt door deze vereerders die hun pelgrimstocht naar het graf maken, heeft gemeenschappelijke kenmerken die ons in staat stellen een rituele blik te identificeren waarvan de meest representatieve elementen de geografische of generationele grenzen overstijgen. Over het algemeen voelen fans van Jim Morrison zich verplicht om zijn beeltenis (vaak alleen zijn gezicht) op de een of andere manier op hun persoon te hebben, zodat ze er intiem naar kunnen staren of het kunnen delen door het aan anderen te laten zien, of het nu fans van Jim zijn of gewoon mensen die ze op hun weg tegenkomen. Op t-shirts, petten, bandana’s of stukken stof is de afbeelding van Jim een visueel teken van samenkomst. Dit is een belangrijke stap in de aanpak die de fans naar het kleine “heiligdom” leidt dat het graf vertegenwoordigt. Soms wordt de afbeelding vervangen door of vergezeld van andere afbeeldingen die van grote waarde zijn voor de gemeenschap van fans, zoals de inscriptie “The Doors” of de afbeelding van een hagedis, Jims lievelingsdier. Minder vaak vinden we andere symbolen die verbonden zijn met de figuur van Jim Morrison en de historische en culturele periode waarop hij zo’n onuitwisbare stempel heeft gedrukt: dit kunnen vredes- of anarchiesymbolen zijn, of zelfs een marihuanablad.

Dit uiterlijk lijkt een ander teken te zijn dat individuen helpt om dichter bij hun icoon te komen: lang, krullend haar, een zonnebril, een sigaret tussen de lippen, een overhemd, een zwarte leren broek en laarzen. Hoewel dergelijke personen een klein (maar niet onaanzienlijk) percentage vormen, cultiveren zij een uiterlijk dat geïnspireerd is op dat van Jim Morrison. Ze zijn ongetwijfeld minder opvallend dan de Elvis Presley look-alikes die meer dan eens opduiken in het leven of op televisie, maar ze zijn nog steeds interessant om te zien en zeer gewaardeerd door andere toeristen, die vaak vragen om een foto van hen te maken naast Jims graf…

25De relatie met de geest van Jim Morrison en wat hij nog steeds belichaamt eindigt niet met een bezoek aan de plaats van zijn graf, gekleed in een The Doors t-shirt, het achterlaten van een offer, een kort moment van herdenking en een foto genomen naast het monument. In de veertig jaar die ons nu scheiden van 7 juli 1971, de datum van zijn begrafenis, heeft het fenomeen van de volksdevotie bij Jims graf enkele unieke en onverwachte vormen en praktijken ontwikkeld. Vele daarvan hebben nu bijgedragen tot de totstandkoming van de rituele reis die het mogelijk maakt de herinnering aan Jim en de “leringen” die hij door zijn daden en woorden heeft nagelaten op de meest passende wijze te eren. Deze reis is noch gecodificeerd, noch onderworpen aan structuur of doctrine, maar is in plaats daarvan het resultaat van een proces van observatie en mimetische herhaling van een deel van het gedrag dat is waargenomen bij degenen die de reis eerder hebben voltooid. Terwijl dergelijke praktijken in het verleden mondeling en via de door fans op de begraafplaats achtergelaten sporen (graffiti, inscripties) werden doorgegeven, kan nu gebruik worden gemaakt van nieuwe verspreidingsmiddelen, met name het internet.

26 Van de rituelen die men “moet” voltooien om aanspraak te kunnen maken op een directe en bevoorrechte relatie met het graf van Jim Morrison en zijn nabij zwevende geest, bestaat het beroemdste uit het opsteken en roken van een sigaret – of beter nog, een joint – bij het graf. Bezoekers kunnen deze joint ook in de stenen rand waaronder Jim ligt laten balanceren, als een offerande aan de zanger. Pakjes sigaretten behoren ook tot de voorwerpen die regelmatig op het graf worden achtergelaten. Jim Morrison was een zware roker, maar ook een drinker, die vaak uitzonderlijk veel alcohol dronk. Uit eigen waarneming heb ik kunnen vaststellen hoe vaak flessen wijn of likeur, blikjes bier en glazen champagne op zijn graf worden aangetroffen. Het drinken van een fles of het uitbrengen van een toost op Jims gezondheid op zijn graf is een van de beroemdste daden van fans, terecht vanwege de onlosmakelijke band (zowel in werkelijkheid als in de opbouw van zijn legende) tussen de zanger en alcohol, temeer daar de consumptie van alcohol (en natuurlijk ook van drugs) binnen de muren van het kerkhof verboden is; dit verhoogt alleen maar de transgressieve waarde van deze daden voor degenen die ze uitvoeren.

27Ik herinner me dat een beveiligingsbeambte twee Amerikaanse echtparen van in de vijftig streng berispte, die zich weinig aantrokken van de aanwezigheid van de beveiligingsbeambte, een fles champagne en vier glazen tevoorschijn hadden gehaald en een toost uitbrachten op de nagedachtenis van de artiest. Zelfs nadat de bewaker hun in perfect Engels had uitgelegd dat zij zich op een begraafplaats bevonden en niet in een café, gingen de twee echtparen niet ver weg, maar bleven met de fles en de glazen nog in de hand door de omgeving van het graf wandelen. De beveiligingsbeambte, die me had gezien, vertelde me in het Frans: “Ze weten dat ik klaar ben met mijn ronde, en ze wachten tot ik weg ben voordat mijn collega arriveert… Maar ik blijf hier tot hij arriveert, ook al moet ik een half uur wachten” (juni 2009).

28Gekritiseerd door andere vaste bezoekers van de begraafplaats, maken sommige fans gebruik van hun wandeling naar het graf om bloemen, planten en andere geschenken van andere begraafplaatsen mee te nemen, die ze vervolgens op het graf van de zanger plaatsen. En hoewel het waar is dat veel bezoekers eerbetonen in alle soorten en maten achterlaten, heeft een even groot aantal in de loop der jaren ook voorwerpen weggenomen: dit was het geval met de buste en de schelpen die eens het graf sierden en die nu verdwenen zijn. De praktijk van het stelen of zich toe-eigenen van delen van de graftombe, eerbetonen of voorwerpen die door vroegere pelgrims zijn achtergelaten, evenals alle andere tastbare voorwerpen die nauw verband houden met deze beroemde figuur die een voorwerp van devotie is geworden, is zeer wijdverbreid en goed gedocumenteerd, zowel in het verleden als nu. De parallel met heiligenrelikwieën en hun eeuwenoude verering binnen katholieke en orthodoxe religies is treffend, evenals de parallel met de “devotiemarkt” voor plaatsen waar heiligen en martelaren hebben geleefd en zijn gestorven en die nu bedevaartsoorden zijn.

29Over deze pagina’s heb ik aangetoond dat ook de rockcultuur zijn eigen bedevaartsoorden heeft, met het graf van Jim Morrison als een van de beroemdste voorbeelden ter wereld. Maar het ontbreken van een gestructureerde organisatie (zoals de katholieke kerk voor de heilige Franciscus van Assisi of het landgoed dat de nalatenschap van Elvis Presley beheert, en dat de toegang tot het graf, de offerandes, de verkoop van prullaria en de terbeschikkingstelling van boeken waarin de bezoekers hun gevoelens kunnen optekenen, organiseert) betekent dat de vereerders hier op eigen houtje handelen, waarbij de gevolgen gemakkelijk zijn voor te stellen: “Uitgerust met een speciaal daarvoor ontworpen stift krabbelen zij een paar met vurigheid en bewondering doordrenkte regels, die soms grote emotie verraden, en vermelden zij de datum en hun naam. Dit zijn geen vandalistische of godslasterlijke daden; de transformatie van de muur in een opslagplaats voor geschreven gebeden (en meer in het algemeen van de gevel van het gebouw in een schrijfbord) is het teken van een ontspannen relatie met de heilige plaats” (Segré 2002, 150).

30In de loop van de tijd heeft de gangbare opvatting over Jims verbinding met de consumptie van stoffen die zijn bewustzijnstoestand en waarneming zouden kunnen veranderen, een niet onbelangrijke invloed gehad op het ontstaan van illegale praktijken op de plaats. Afgezien van de kleine diefstallen van “souvenirs” hebben de autoriteiten die belast zijn met het toezicht op de omgeving van het graf, te maken gekregen met andere, ernstiger vormen van misbruik. Tot het einde van de jaren negentig was deze kleine zone van Père-Lachaise vooral bekend als een van de gebieden in Parijs waar drugs konden worden gekocht en ter plaatse geconsumeerd. De oudste medewerkers en stamgasten van de begraafplaats vertellen over dealers (soms zelf gepassioneerd door de muziek van The Doors) die zich mengden tussen de fans van Jim en hasjiesj, marihuana en synthetische drugs verkochten in een sfeer die meer weg had van een rave party dan van een necropolis. “Junkies uit de hele wereld komen samen in Père-Lachaise en, onder het valse voorwendsel bewonderaars van Jim Morrison te zijn, geven ze zich over aan een zeer betreurenswaardige ontluistering van de omgeving van zijn graf” (Dansel 1999, 149). Zo vat Michel Dansel zijn gemoedstoestand samen als regelmatige bezoeker van het kerkhof die geconfronteerd wordt met het schouwspel dat hem bijna elke dag te wachten staat als hij het graf van Morrison nadert. En zoals bij elke zichzelf respecterende viering was – en is nog steeds – muziek een van de belangrijkste elementen van de volksdevotie bij Jims graf, des te meer als we zijn status als rockster in herinnering brengen. Natuurlijk is dit bijna altijd muziek van The Doors, aangeboden aan (je zou kunnen zeggen opgelegd aan) andere bezoekers, gebruikers en werknemers van Père-Lachaise via stereo-installaties, gitaren, bongo’s, of samenzang. In de hierboven geschetste context is het duidelijk dat andere bezoekers van Père-Lachaise de houding die Jim Morrison-fans op de begraafplaats aan de dag leggen vaak als ontheiligend en misplaatst beschouwen.

Deze waarnemers gaan voorbij aan het feit dat het gedrag dat zij veroordelen en ontoelaatbaar vinden, voor degenen die het vertonen een beslissende stap is naar een totale versmelting met het object van hun bewondering, naar de hoogste vorm van toewijding aan Jim en het voorbeeld dat hij in zijn leven en daden heeft achtergelaten. Jim Morrison, het symbool van een rebelse jeugd, kan alleen vereerd worden door daden van transgressie die in zijn naam en ter ere van hem ondernomen worden. Ik ben de tel kwijtgeraakt van het aantal jongeren dat mij in verschillende talen heeft gezegd: “Ik ben er zeker van dat Jim de manier waarop wij zijn nagedachtenis markeren, zou goedkeuren.”

32Die verschillende percepties van de begraafplaats brengen ons terug bij de kwestie van de vele manieren waarop duizenden verschillende mensen een plaats bekijken en ervaren die in de eerste plaats een necropolis blijft. Het bureau voor natuurbehoud beschermt de begraafplaats met de middelen waarover het beschikt, om haar in stand te houden voor zover de middelen dat toelaten. Het gebrek aan handhaving en toezicht, aangepast aan de behoeften van een begraafplaats die duizenden bezoekers per dag trekt, heeft ertoe geleid dat Père-Lachaise uiteindelijk een plaats is geworden die gedrag toelaat dat elders onaanvaardbaar zou zijn. Als favoriete plek voor afwijkende politieke en ideologische uitingen (Tartakowsky 1990); homoseksuele cruising door mannen (Teboul 1989); diefstal van bustes, glas-in-loodramen en algemeen metaal; en het filmen van amateurfilms met vaak dubieuze inspiratiebronnen, is Père-Lachaise dus binnen de collectieve verbeelding een hotspot van transgressie in Parijs geworden (Giampaoli 2010).

Het graf van Jim Morrison is het voornaamste toneel waar dergelijke ongeoorloofde handelingen plaatsvinden. Meer dan op enige andere plaats heeft het conservatiebureau hier bewakingsstrategieën voor het monument en de omgeving ingevoerd om de excessen van de fans tegen te gaan. Sinds enkele jaren is er een camera verborgen in een kleine straatlantaarn naast het graf, die toezicht houdt op de omgeving, die een markt voor drugs is geworden. Het feit dat dit de enige straatlantaarn op de hele begraafplaats is (die bovendien voor zonsondergang wordt gesloten), bracht de ware functie ervan snel aan het licht voor meer scherpzinnige bezoekers. De voortdurende aanwezigheid van ten minste één veiligheidsagent in de buurt van het graf heeft dan ook de taak op zich genomen om te trachten de gevaarlijkste vormen van gedrag te voorkomen. Deze preventie was ook een van de oorzaken van de verwijdering van een tweede borstbeeld dat op het graf was geplaatst: de administratie erkende en vreesde de kracht die zijn aanwezigheid (net als die van het eerste borstbeeld) zou kunnen hebben om de vele bewonderaars van de zangeres (zowel mannelijke als vooral vrouwelijke) te stimuleren en wanordelijkheden te veroorzaken. “De reinigingsdienst verwijdert alles, behalve bloemen. Alles wat gebruikt zou kunnen worden om wanorde te creëren, wordt verwijderd. We verwijderen alle voorwerpen, alle symbolen die als attractie zouden kunnen dienen… Zelfs de buste is verdwenen!” (interview met Guy, een voormalige bewakingsagent van Père-Lachaise, oktober 2008).

34De conservatiedienst van Père-Lachaise heeft geprobeerd sommige van deze vormen van gedrag te verminderen, met een zekere mate van succes, door de bijna constante aanwezigheid van een bewakingsdienst ter plaatse. In het begin van de jaren 2000 plaatste de begraafplaatsdienst eindelijk ijzeren hekken rond het graf en de omgeving, met een omtrek van ongeveer 30 meter, om te voorkomen dat degenen die zich naar het graf wilden begeven ook schade zouden toebrengen aan de omliggende graven en kapellen. De inspanningen van de autoriteiten hebben inderdaad geleid tot een vermindering van de meest controversiële incidenten in de buurt van de begraafplaats van Jim Morrison en op de begraafplaats in het algemeen, met name in de afgelopen tien jaar. Desondanks blijft dit graf het gevoeligste, moeilijkst te beheren en minst “toonbare” van de hele begraafplaats; en het blijft even populair, wat ook bijdraagt tot de wereldwijde faam van deze majestueuze Parijse begraafplaats. De honderden mensen die op 3 juli 2011, de veertigste sterfdag van de zanger, het kerkhof binnenvielen en urenlang rond het graf stonden om het grootste deel van het repertoire van The Doors uit volle borst mee te zingen, bevestigden nog maar eens de aantrekkingskracht die deze plek nog steeds uitoefent en de transgressieve kracht ervan.

De vroege dood van Jim Morrison is een van de elementen die het meest hebben bijgedragen tot het bepalen (en mythologiseren) van zijn imago als hard-line rockster en sekssymbool, waarbij zijn graf in Père-Lachaise al snel het perfecte decor werd om zijn transgressieve voorbeeld te volgen: Het lijkt erop dat de enige manier om Jim eer te bewijzen is om in dit kleine hoekje van Divisie 6 te reproduceren wat de zanger tijdens zijn korte leven deed, met andere woorden grenzen overschrijden, zich wijden aan excessen en zich gedragen op een manier die zowel vrij als provocerend is. Drugs (met name joints) en alcohol worden ter plekke verstrekt en geconsumeerd, er worden geïmproviseerde rave-party’s gehouden op de klanken van gitaren en radio’s die op volle sterkte schallen, op tientallen muren van de kapel staan inscripties en graffiti, blikjes bier, flessen champagne, sigaretten en bh’s worden als moderne ex-voto’s gedeponeerd… Al deze praktijken en uitdrukkingsvormen hebben ertoe bijgedragen dat zijn grafmonument een soort “heilige plaats van de rock” is geworden in het hart van Parijs. De stroom van mensen van en naar het graf is continu, kosmopolitisch, meertalig en luidruchtig, en lijkt Père-Lachaise (de meest bezochte begraafplaats ter wereld) te hebben gemaakt tot een soort kleinschalige reproductie van Parijs (de meest bezochte stad ter wereld) dat zich net buiten haar muren uitstrekt. Dit is een stad waarvoor Jims gezicht een van de meest representatieve beelden is voor miljoenen mensen van Canada tot Australië.

36 Wat Père-Lachaise betreft, ondanks de historische banden met de Parijse Commune en de grote sociale gevechten van de 19e en 20e eeuw, de rol die het speelt als gedenkteken van de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog door de monumenten die er zijn gebouwd ter herinnering aan de concentratiekampen van de nazi’s, en het feit dat er de laatste rustplaatsen zijn van figuren die de geschiedenis van de mensheid in de afgelopen eeuwen hebben bepaald, kennen de meeste bezoekers het nog steeds als “de begraafplaats van Jim Morrison”. De Amerikaanse ster heeft dus een rol gespeeld bij het opbouwen van de reputatie van Parijs.