Geheimen achter het griezelige pestdoktersmasker en -kostuum

Het pestdoktersmasker is een van de meest herkenbare symbolen van de Zwarte Dood. Hoewel het beeld iconisch is, is de relatie misschien een beetje anachronistisch. Hoewel pestdokters hun beroep al sinds de Middeleeuwen uitoefenen, kregen ze pas na die periode, in de 17e eeuw, hun griezelige handelsmerkkostuum. Maar wat betekent het?

De verschillende rollen van pestdokters

De pestdokter is waarschijnlijk een van de meest raadselachtige figuren die in de Middeleeuwen zijn ontstaan. Dit waren Europese artsen die zich specialiseerden in het behandelen van slachtoffers van de pest, met als bekendste voorbeeld de Zwarte Dood . Pestdokters waren ambtenaren die door dorpen, steden of gemeenten werden ingehuurd wanneer de pest toesloeg.

In theorie waren de belangrijkste taken van een pestdokter het behandelen en genezen van slachtoffers van de pest, en het begraven van de doden. Plague doctors were also responsible for tallying the number of casualties in logbooks for public record, and documented the last wishes of their patients. Furthermore, plague doctors were often summoned to testify and witness wills of the dead and dying. It seems that most plague doctors were occupied with this aspect of their job. At times, plague doctors were even requested to conduct autopsies , in order to better understand how the plague might be treated.

• The Black Death: the Plague that Sowed Terror and Death in Medieval Europe – Part 1
• The Plague that brought down mighty empires is thousands of years older than thought

A physician wearing a seventeenth century plague preventive costume. ( CC BY 4.0 )

Who Invented the Plague Doctor Suit?

Aangezien pestartsen in contact stonden met slachtoffers van zo’n dodelijke ziekte, liepen zij het risico zelf ziek te worden, en moesten zij dus voorzorgsmaatregelen nemen om dit risico te minimaliseren. Vóór de 17e eeuw droegen pestartsen allerlei beschermende pakken. Pas in 1619 werd een “uniform” uitgevonden, dat populair werd onder pestartsen. De man aan wie de uitvinding van dit “pestpak” wordt toegeschreven is Charles de l’Orme, de lijfarts van drie Franse koningen (Henri IV, Lodewijk XIII en Lodewijk XIV ), en was ook in dienst van de Medici-familie in Italië.

Speciale dokterskleding ter voorkoming van pest (Duitsland, XVII eeuw) te Jena ( CC BY-SA 3.0 )

Het beschermende pak van de l’Orme bestaat uit verschillende elementen die gemakkelijk te herkennen zijn. Om te beginnen werd op het hoofd van de pestarts een hoed gedragen. Deze was gemaakt van leer en moest aangeven dat de drager ervan een arts was. Hoewel de hoed een symbolische functie had, is gespeculeerd dat hij enige bescherming bood door bacteriën op afstand te houden.

Waarom hadden pestmaskers snavels?

Het volgende item is het bekende pestdoktersmasker, dat de vorm had van een vogel en een lange snavel had. Volgens een bron geloofde men vroeger dat de pest werd verspreid door vogels. Daarom kan het gebruik van een dergelijk masker zijn voortgekomen uit de overtuiging dat de ziekte van een patiënt kon worden verwijderd door deze over te brengen op het kledingstuk. Het masker had ook een utilitaire functie, want de snavel zat vol met sterk en aangenaam ruikende stoffen, zoals ambergris, munt, of rozenblaadjes. Deze waren bedoeld om de ziekte te weren, omdat men geloofde dat miasma (“slechte lucht”) de ziekte verspreidde. Het is duidelijk dat we tegenwoordig meer weten over ziektekiemen en dat deze poging niet effectief zou zijn geweest.

• De Zwarte Dood: de Pest die Terreur en Dood zaaide in Middeleeuws Europa – Deel 2
• Het mysterie achter de plagen die miljoenen doden hebben veroorzaakt

Andere elementen van het kostuum van de pestdokter

l’Orme’s kostuum minimaliseerde de blootstelling van de huid met een lange overjas. De halslijn van deze overjas was weggestopt achter het masker van de pestarts en reikte helemaal tot aan de voeten. De hele kleding was bedekt met een laagje niervet, wat volgens één hypothese gebaseerd was op de overtuiging dat het de pest zou afweren van de dokter, of het weg zou lokken van het slachtoffer. Een alternatieve hypothese is dat het niervet diende om te voorkomen dat lichaamsvloeistoffen aan de jas bleven kleven. Om het onderlichaam tegen infectie te beschermen, ontwierp L’Orme zijn pak met een leren broek onder de overjas.