Het probleemkind van de seizoensgriep: Pas op voor het virus van deze winter

Mensen in de gezondheidszorg hebben een hekel aan H3N2-griepseizoenen, zoals het seizoen dat nu het grootste deel van Noord-Amerika in zijn greep houdt. Dat geldt ook voor mensen die in ziekenhuizen werken en in zorginstellingen voor ouderen.

H3N2 is ronduit gezegd het zorgenkind van de seizoensgriep.

H3N2 veroorzaakt meer sterfgevallen dan het andere influenza A-virus, H1N1, en ook dan griep B-virussen. Het is een eigenzinnig virus dat zich bij elke gelegenheid lijkt te misdragen en het leven zuur maakt voor de mensen die het oplopen, de wetenschappers die het in de gaten proberen te houden, en de farmaceutische bedrijven die worstelen om er een effectief vaccin tegen te maken.

reclame

“H3-virussen doen de bijdrage van H1 aan de totale epidemische last in termen van ziekenhuisopnames, uitbraken in zorginstellingen, sterfgevallen, in het niet vallen. Ik denk dat we uniform in de volksgezondheid H3N2-epidemieën vrezen boven die als gevolg van H1N1,” zei griepdeskundige Dr. Danuta Skowronski, een epidemioloog van het British Columbia Center for Disease Control.

Dr. Daniel Jernigan, hoofd van de influenza-afdeling bij de Centers for Disease Control and Prevention, sloot zich daarbij aan.

advertentie

“We weten gewoon, over de afgelopen jaren, wanneer we een H3-seizoen hebben, het veroorzaakt helaas ergere ziekte. Maar ook de effectiviteit van het vaccin is niet zo hoog als die van de andere componenten. En dus om die reden, ook al ben je gevaccineerd, kun je nog steeds besmet raken,” vertelde Jernigan onlangs aan STAT.

Dus waarom is H3N2 zo’n slechte speler? Hier zijn een paar redenen waarom.

Senioren opgelet

H3N2 is vooral moeilijk voor senioren. Zoals Skowronski opmerkte, zijn er in een griepseizoen waarin H3-virussen domineren veel meer uitbraken in tehuizen voor langdurige zorg en belanden veel kwetsbare ouderen in het ziekenhuis, vechtend tegen infecties die kunnen uitgroeien tot longontsteking. Dit zijn de seizoenen waarin het aantal sterfgevallen door griep het hoogst is.

Waar komt dat door? Is het virus virulenter dan de andere griepfamilies die mensen besmetten? Dat zou kunnen, maar dat is niet 100 procent duidelijk, aldus Dr. Ed Belongia, vaccinonderzoeker en directeur van het Center for Clinical Epidemiology and Population Health van de Marshfield Clinic in Wisconsin.

Er bestaat al lang een theorie – en die lijkt aan terrein te winnen – dat het vermogen van een persoon om griepinfecties af te weren is gebaseerd op eerdere ervaringen met griep. Meer specifiek, hun vroegste ervaringen met griep. Men denkt dat de eerste griepvirussen die je besmetten een afdruk achterlaten in het geheugen van je immuunsysteem; als dat klopt, is het idee dat je virussen die lijken op je eerste griepvijanden altijd beter zult kunnen bestrijden dan andere soorten griepvirussen.

Het concept wordt originele antigene zonde genoemd, hoewel de term inprenting ook wordt gebruikt.

H3N2-virussen doken voor het eerst op tijdens de pandemie van 1968 – de zogenaamde Hongkong-griep. Dat betekent dat bij mensen die ouder zijn dan 50 de immuunrespons tegen griep is bepaald door andere virussen, hetzij de H2N2-virussen die tussen 1957 en 1968 circuleerden, hetzij de H1N1-virussen die tussen 1918 en 1957 circuleerden en voorouders zijn van de H1-virussen die vandaag de dag nog steeds circuleren.

Combineer daarbij het feit dat mensen boven de 50 – en vooral mensen in de 70, 80 en ouder – minder gezond zijn en een minder robuust immuunsysteem hebben. Zij kunnen gezondheidsproblemen hebben zoals diabetes, chronische obstructieve longziekte of hartkwalen. Zij hebben het moeilijker om een ziekte als griep van zich af te schudden.

“Mensen die voor 1968 zijn geboren, zijn niet ingeprent met een H3N2-virus. Zij kunnen dus een verhoogde vatbaarheid hebben en door hun leeftijd ook kwetsbaarder zijn, alleen al door complicaties. Dat kan dus volledig los staan van de vraag of het virus zelf virulenter is of niet,” aldus Belongia.

H3 is de zwakke schakel van het vaccin

Het gebeurt steeds vaker dat mensen klagen over de soms suboptimale werking van het griepvaccin. En meestal komt dat door de H3N2-component van het vaccin, dat beschermt tegen ofwel vier (beide influenza A-virussen en beide influenza B-virussen) of drie (de twee As- en één B-virus) virussen.

“We hebben niet zozeer een griepvaccinprobleem als wel een H3N2-vaccinprobleem,” zei Belongia.

Hij en collega’s publiceerden in 2016 een meta-analyse die gegevens combineerde van effectiviteitsstudies van griepvaccins die tussen 2004 en 2015 zijn gedaan. Gemiddeld beschermde de H3N2-component van het vaccin ongeveer 33 procent van de tijd. De component die beschermt tegen H1N1 was bijna twee keer zo effectief.

De ei-kwestie

In ieder geval een deel van de reden waarom de H3N2-component van het vaccin niet zo goed werkt, is omdat deze virussen niet erg goed groeien in eieren, de belangrijkste productiemethode voor griepvaccin.

De virussen, die zijn geëvolueerd om mensen te infecteren, moeten zich aanpassen om te groeien in de cellen van een andere soort. En bij de H3-virussen hebben wetenschappers gezien dat de mutaties die in dat proces ontstaan, kunnen optreden op kritieke delen van het virus. Het eindresultaat: Het vaccin traint een immuunsysteem om te zoeken naar virussen die er anders uitzien dan de virussen die daadwerkelijk circuleren.

Scott Hensley, universitair hoofddocent microbiologie aan de Universiteit van Pennsylvania, heeft een deel van het onderzoek uitgevoerd dat heeft aangetoond dat er door eieren veroorzaakte mutaties ontstaan. Maar hij denkt dat dit slechts een deel van de verklaring is waarom het H3-vaccin minder goed presteert.

“Er is iets magisch aan de kindertijd. De eerste infecties die je als kind oploopt, lijken te bepalen hoe je later in je leven immunologisch zult reageren,” zei hij, verwijzend naar het inprentingsprobleem.

Dat neemt niet weg dat het H3-deel van het vaccin niet alleen slecht werkt bij oudere volwassenen. Vorig jaar kregen volwassenen van 18 tot 49 jaar heel weinig bescherming – 13 procent – van het H3-component, volgens CDC-gegevens.

H3 heeft hechtingsproblemen

In het griepseizoen 2014-2015 merkten wetenschappers een onverwachte en onhandige verandering op in H3N2-virussen. Deze virussen kunnen niet langer worden bestudeerd met behulp van een standaardtest die wordt gebruikt bij grieponderzoek.

Griepvirussen binden zich doorgaans aan bloedcellen, en wetenschappers maken gebruik van dat fenomeen om te testen of antilichamen die tegen een virus zijn gegenereerd – hetzij door eerdere infectie of vaccinatie – bescherming zouden moeten bieden tegen toekomstige infectie. Dit soort tests wordt gebruikt om te bepalen of de virusdoelen in griepprikken moeten worden bijgewerkt.

Maar H3-virussen binden zich niet langer aan bloedcellen.

“Kalkoenrode bloedcellen, kippenrode bloedcellen, rode bloedcellen van cavia’s – ze binden zich gewoon niet zo effectief aan deze rode bloedcellen,” zei Hensley.

Er zijn andere soorten tests die kunnen worden gebruikt, maar die zijn arbeidsintensiever, waardoor er minder tests kunnen worden uitgevoerd.

H3 is een snelwisselaar

Alle influenzavirussen muteren voortdurend; zo slagen ze erin mensen gedurende hun hele leven herhaaldelijk te infecteren. Maar ze doen dat niet allemaal in hetzelfde tempo.

En H3N2 evolueert sneller dan H1N1- of influenza B-virussen, zegt Sarah Cobey, een computerbiologe aan de universiteit van Chicago.

Een snellere mutatiesnelheid heeft invloed op hoe vaak de H3-component van het vaccin moet worden bijgewerkt. En het heeft waarschijnlijk invloed op hoe goed dit deel van het vaccin werkt, zei Cobey, die bestudeert welk effect deze frequentere veranderingen hebben op het eerder genoemde inprentingsproces.

“Ik denk dat dat belangrijk is, omdat ik denk dat dit deze oorspronkelijke antigene-zonde-achtige effecten verergert,” zei ze. “We denken dat ‘zonde’ de effectiviteit van het vaccin vermindert, onafhankelijk van deze ei-aanpassingen.”

H3 is hardnekkig

Voor een lange tijd was het griepdogma dat er maar één influenza A-virus tegelijk kon circuleren. Het H1N1-virus dat de Spaanse griep van 1918 veroorzaakte, verdween toen in 1957 het H2N2-virus opdook dat de Aziatische grieppandemie veroorzaakte. In 1968 werd H2 verdrongen door H3.

Maar in 1977 gebeurde er iets vreemds. H1N1 dook weer op – waarschijnlijk als gevolg van een laboratoriumongeluk. En wat voor onmogelijk werd gehouden – twee influenza A-stammen die tegelijkertijd circuleerden – bleek mogelijk te zijn.

Toen de pandemie van 2009 uitbrak, hoopten grieponderzoekers dat deze de reset-knop zou omzetten. Ze hoopten dat het nieuwe virus – een H1N1-virus dat bij varkens had gecirculeerd – zowel het oude H1N1 als H3N2 zou verdrijven.

De oude H1N1-virussen verdwenen inderdaad. Maar de H3N2 virussen gaven geen krimp. Voorlopig zitten we opgescheept met dit onaangename virus.

“De grootste uitdaging of frustratie is dat H3 … om wat voor reden dan ook, het virus is dat we het meest ernstige ziekte zien veroorzaken bij grote aantallen mensen,” zei Belongia. “En het is ook het virus waarvoor ons vaccin het minst effectief is. En dus is dat een dubbele tegenslag die we tot nu toe niet adequaat hebben kunnen aanpakken.”