Het verband tussen pijn, angst en depressie

Iedereen ervaart wel eens pijn, maar voor mensen met een depressie of angst kan pijn bijzonder intens en moeilijk te behandelen zijn. Mensen met een depressie hebben bijvoorbeeld vaak hevigere en langduriger pijn dan andere mensen.

De overlap van angst, depressie en pijn is vooral duidelijk bij chronische en soms invaliderende pijnsyndromen zoals fibromyalgie, prikkelbare darmsyndroom, lage rugpijn, hoofdpijn en zenuwpijn. Psychiatrische stoornissen dragen niet alleen bij aan de pijnintensiteit, maar ook aan een verhoogd risico op invaliditeit.

Onderzoekers dachten ooit dat de relatie tussen pijn, angst en depressie vooral het gevolg was van psychologische in plaats van biologische factoren. Chronische pijn is deprimerend, en ook een zware depressie kan lichamelijk pijnlijk aanvoelen. Maar naarmate onderzoekers meer te weten zijn gekomen over de werking van de hersenen en de wisselwerking tussen het zenuwstelsel en andere delen van het lichaam, hebben ze ontdekt dat pijn een aantal biologische mechanismen gemeen heeft met angst en depressie.

De behandeling is een uitdaging wanneer pijn samengaat met angst of depressie. De focus op pijn kan zowel bij de arts als bij de patiënt het besef maskeren dat er ook een psychiatrische stoornis aanwezig is. Zelfs wanneer beide soorten problemen correct zijn gediagnosticeerd, kunnen ze moeilijk te behandelen zijn.

Behandelingsmogelijkheden wanneer pijn en angst of depressie elkaar overlappen

Bij patiënten met depressie of angst kunnen verschillende psychotherapieën op zichzelf worden gebruikt om pijn te behandelen of kunnen ze worden gecombineerd met medicamenteuze behandeling.

Cognitieve gedragstherapie. Pijn is zowel demoraliserend als kwetsend. Cognitieve gedragstherapie (CGT) is niet alleen een beproefde behandeling voor angst en depressie, het is ook de best bestudeerde psychotherapie voor de behandeling van pijn. CGT is gebaseerd op de vooronderstelling dat gedachten, gevoelens en gewaarwordingen allemaal met elkaar in verband staan. Therapeuten gebruiken CGT om patiënten te helpen copingvaardigheden te leren, zodat ze hun pijn kunnen beheersen in plaats van er het slachtoffer van te worden.

Relaxatietraining. Verschillende technieken kunnen mensen helpen zich te ontspannen en de stressreactie te verminderen. Stress heeft de neiging de pijn te verergeren, evenals symptomen van angst en depressie. Technieken zijn onder meer progressieve spierontspanning, yoga en mindfulnesstraining.

Hypnose. Bij deze therapie helpt de arts de patiënt in een trance-toestand te komen en geeft vervolgens positieve suggesties, bijvoorbeeld dat de pijn zal verbeteren. Sommige patiënten kunnen ook zelfhypnose leren. Eén onderzoek toonde aan dat hypnose training zowel maag-darmklachten als depressie en angst verminderde bij 71% van de onderzochten.

Gymnastiek. Er is een overvloed aan onderzoek dat regelmatige fysieke activiteit de stemming stimuleert en angst vermindert, maar minder bewijs over de invloed ervan op pijn.

De Cochrane Collaboration beoordeelde 34 studies die oefeninterventies vergeleken met verschillende controlecondities bij de behandeling van fibromyalgie. De onderzoekers concludeerden dat aerobe oefeningen, uitgevoerd op de intensiteit die wordt aanbevolen om de conditie van hart en longen op peil te houden, het algehele welzijn en de fysieke functie bij patiënten met fibromyalgie verbeteren en de pijn kunnen verlichten. Meer beperkt bewijs suggereert dat oefeningen die bedoeld zijn om spierkracht op te bouwen, zoals het heffen van gewichten, ook de pijn, het algemeen functioneren en de stemming zouden kunnen verbeteren.

Patiënten met angst of depressie vinden soms dat een combinatie van psychotherapie en medicatie de meest volledige verlichting biedt. Een gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek, de Stepped Care for Affective Disorders and Musculoskeletal Pain (SCAMP) studie, suggereert dat een combinatiebenadering ook zou kunnen werken voor mensen die naast een psychiatrische stoornis ook pijn hebben.

Double-duty medications

Sommige psychiatrische medicijnen werken ook als pijnstillers, waardoor twee problemen tegelijk worden aangepakt. Onthoud wel dat farmaceutische bedrijven er financieel belang bij hebben om zoveel mogelijk toepassingen voor hun producten te promoten – het is dus verstandig om te controleren of er bewijs is om eventuele “off-label” (niet door de FDA goedgekeurde) toepassingen van medicijnen te ondersteunen.

Patiënten kunnen er de voorkeur aan geven om één medicijn te nemen voor de psychiatrische stoornis en een ander voor de pijn. In dat geval is het belangrijk om interacties te vermijden die de bijwerkingen kunnen vergroten of de effectiviteit van beide medicijnen kunnen verminderen. Praat met uw arts als u meerdere medicijnen gebruikt.

Antidepressiva. Er worden verschillende antidepressiva voorgeschreven voor zowel angst als depressie. Sommige van deze middelen helpen ook zenuwpijn te verlichten. Het onderzoek is het meest gericht op het gebruik van serotonine- en noradrenalineheropnameremmers (SNRI’s) of tricyclische antidepressiva (TCA’s) als geneesmiddelen met een dubbele werking, waarmee zowel psychiatrische stoornissen als pijn kunnen worden behandeld. Over het vermogen van selectieve serotonine heropname remmers (SSRI’s) om pijn te verlichten zijn de bevindingen meer gemengd.

Alle medicijnen kunnen ongewenste effecten hebben. SSRI’s kunnen bijvoorbeeld het risico op maag- en darmbloedingen verhogen. TCA’s kunnen duizeligheid, constipatie, wazig zien en problemen met urineren veroorzaken. De ernstigste bijwerking is een gevaarlijk abnormaal hartritme, zodat deze medicijnen niet geschikt zijn voor mensen met een hartziekte.

Stemmingsstabilisatoren. Anticonvulsiva worden soms ook gebruikt om de stemming te stabiliseren. Deze medicijnen oefenen hun werking uit door afwijkende elektrische activiteit en hyperresponsiviteit in de hersenen te beperken, wat bijdraagt aan epileptische aanvallen. Omdat met name chronische pijn gepaard gaat met overgevoeligheid van zenuwen, kunnen sommige van deze medicijnen verlichting geven.

Disclaimer:
Als service aan onze lezers biedt Harvard Health Publishing toegang tot onze bibliotheek met gearchiveerde content. Let op de datum van de laatste herziening of update van alle artikelen. Geen enkele inhoud op deze site, ongeacht de datum, mag ooit worden gebruikt als vervanging voor direct medisch advies van uw arts of andere gekwalificeerde clinicus.