Hoe begin je een roman in derde persoon: 7 tips

Er is geen basisformule voor hoe je een roman in derde persoon begint. Toch biedt het werken met de derde persoon POV specifieke keuzes, uitdagingen en voordelen. Hier zijn 7 tips voor het beginnen van een boek in derde persoon:

1: Kies tussen derde persoon beperkt, objectief en alwetend

In onze vorige post hebben we verschillende gezichtspunten gedefinieerd en besproken. Als je eenmaal het uitgangspunt van je verhaal hebt en weet waar de eerste scène zich afspeelt en welke personages erbij betrokken zijn, moet je kiezen hoe je het verhaal gaat vertellen.

In de derde persoon zijn de belangrijkste voornaamwoorden die de actie van het verhaal beschrijven ‘hij’, ‘zij’, en ‘zij’. De derde persoon kan ‘beperkt’, ‘objectief/onbetrokken’ of ‘alwetend’ zijn.

In de beperkte derde persoon wordt niet rechtstreeks verteld door het personage dat het verhaal vertelt (er is geen ‘ik’ die het verhaal vertelt). Toch zien we in beperkte derde persoon het verhaal nog steeds vanuit het perspectief van het personage, ook al staat de verteller buiten het personage en beschrijft hij zijn handelingen.

Ursula Le Guin beschrijft kernachtig hoe dit type derde persoonsvertelling ‘beperkt’ is:

‘Alleen wat het gezichtspersonage weet, voelt, waarneemt, denkt, raadt, hoopt, zich herinnert, enzovoort, kan worden verteld. De lezer kan alleen afleiden wat andere mensen voelen en zijn uit wat het gezichtspuntpersonage waarneemt van hun gedrag.’ (Steering the Craft, pg. 85)

Le Guin merkt op hoe beperkt derde persoon vergelijkbaar is met eerste persoon vertelling:

‘Tactisch gezien is beperkt derde persoon identiek aan eerste persoon. Het heeft precies dezelfde essentiële beperking: dat er niets kan worden gezien, geweten of verteld behalve wat de verteller ziet, weet en vertelt. Die beperking concentreert de stem en geeft schijnbare authenticiteit.’ (p. 85)

Objectieve derde persoonsvertelling daarentegen geeft de verteller geen toegang tot de privégedachten en subjectieve gevoelens van de personages. De verteller is als de lens van een camera of een vlieg op een muur, die slechts registreert wat personages zeggen en doen zonder de lezer expliciet te vertellen over de emotionele privé-wereld van personages.

Naast beperkte of objectieve derde persoonsvertelling, kun je een verhaal ook beginnen in alwetende derde persoon. Omniscient is vergelijkbaar met beperkte derde persoon in die zin dat de verteller buiten elk gezichtspunt personage staat en hun woorden, daden en innerlijke monologen beschrijft. In tegenstelling tot beperkte derde persoon kun je in alwetende vertelling echter wisselen tussen de gezichtspunten van de personages, zelfs binnen een scène. Met dit type vertelwijze kun je een kamer van een huis of een landschap beschrijven, zelfs als er geen personage aanwezig is om het ook te observeren.

Het kiezen van een type derde-persoonsvertelling voor het begin van je roman hangt af van de structuur en het ensemble in je eerste scène. Omniscient narration is effectief wanneer er meerdere, even belangrijke personages aan het begin van het verhaal aanwezig zijn (zoals een groep avonturiers in een fantasy-roman). Hier stelt de alwetende vertelling je in staat om te laten zien hoe verschillende personages zich voelen. Deze meerstemmige vertelling is nuttig omdat je meerdere sterke personages kunt ontwikkelen die elk hun eigen individuele verhaal hebben dat zich tegelijkertijd ontvouwt.

Aternatief, als je een centrale hoofdpersoon hebt die de ster van het verhaal is, werkt een beperkte derde goed. Als je het verhaal vertelt via één sterk bewustzijn, creëer je een band tussen de lezer en je hoofdpersonage.

2: Begin met karakteractie en beschrijving die vragen oproept

Beginnende auteurs beginnen verhalen in derde persoon vaak met een uitgebreid achtergrondverhaal en karakterschetsen. Er is geen onbreekbare regel dat je dit nooit mag doen. Het gevaar is echter dat het begin van het boek heel duidelijk inleidend aanvoelt. Het schreeuwt ‘ik zal u nu mijn personages voorstellen.’

Je zou de lezer een personage kunnen laten zien en vertellen ‘dit is wat dit personage uniek maakt.’ Maar je zou ook een personage kunnen laten zien dat iets doet of zegt dat interessante vragen oproept. De laatste optie helpt om het gevoel van een info dump te vermijden. In het ideale geval introduceert je derde-persoonsopening de lezer in een specifiek scenario dat lezers helpt te zien hoe de situatie van je personage verdere onthulling, opwinding of hoogdravend drama belooft.

In een derde-persoons scèneopening helpt het om na te denken over het onmiddellijke doel of de onmiddellijke doelen van je personage voor de scène, maar ook over de lange-termijndoelen. Je zou bijvoorbeeld een personage kunnen beschrijven dat racet om op een cruciale examenlocatie te komen. Dit is het ‘scènedoel’.

Naast het creëren van interesse in de acties van je personages, benader je inleidende beschrijving in de derde persoon met een lichte toets:

3: Vermijd inleidende karakterbeschrijvingen die lezen als lijstjes

Bij het introduceren van personages in de derde persoon, is het gemakkelijk om te overdrijven met gedetailleerde karakterbeschrijvingen. Jules was 1,80 m lang en droeg haar haar in een paardenstaart. Ze had een harde lach waar vogels bang van werden en had maar aan twee dingen een hekel: gymles en kleine, keffende honden.’

Dit is niet per se ‘verkeerd’, maar je kunt veel van deze details in de loop van het verhaal laten zien in plaats van ze allemaal van tevoren te vertellen. Het is gemakkelijker om in een verhaal te verdwalen als we de details van het personage naast de gebeurtenissen in het verhaal kunnen zien ontstaan.

4: Onthoud dat je geen dialoog in derde persoon moet gebruiken, tenzij dat nodig is

Bij het leren hoe je een roman in derde persoon moet beginnen, is dialoog vaak een uitstekende keuze. De stem van de personages geeft je iets van de directheid van een vertelling in eerste persoon. Bovendien voorkom je zo een opeenhoping van steeds terugkerende hij- of zij-pronomen.

In openingsscènes in derde persoon kan het verleidelijk zijn om te veel gebruik te maken van dialoogtoewijzing om te laten zien wie er spreekt. Vergelijk deze twee voorbeelden:

Ze zaten rustig toen Jules in lachen uitbarstte. Twee vogels die dichter bij de bank in ringen hadden gepikt, stegen op naar de dichtstbijzijnde boom. Gary, die zelf ook een beetje was opgesprongen, keek haar zijdelings aan.
‘Wat is er zo grappig?’ vroeg hij.
‘Ik zat net te denken,’ antwoordde ze, ‘aan wat je vanmorgen tijdens de bijeenkomst zei.

Vergelijk bovenstaande dialoog met de volgende:

… Gary, die zelf ook een beetje was opgesprongen, keek haar zijdelings aan.
‘Wat is er zo grappig?’
‘Ik zat net te denken aan wat je vanmorgen tijdens de bijeenkomst hebt gezegd.’

Het laatste dialoogvoorbeeld verdient de voorkeur. De woorden ‘hij vroeg’ en ‘zij antwoordde’ zijn overbodig. Uit het vraagteken en de context blijkt duidelijk dat Gary een vraag stelt over Jules’ uitbarsting en ook in het antwoord is het duidelijk dat Jules aan het woord is.

Als je een verhaal in derde persoon begint, moet je de lezer er niet voortdurend aan herinneren dat er een ‘hij’ of een ‘zij’ is die elke regel uitspreekt. Schrijf in plaats daarvan uitspraken toe door personages elkaar te laten aanspreken en door context te gebruiken – omringende handelingen en gebaren.

5: Balans tussen introductie van personage en setting

Aan het begin van een verhaal in derde persoon kan het verleidelijk zijn om de interne monoloog van een personage uitputtend te beschrijven. Soms resulteert dit in een magere setting. Het verhaal concentreert zich zozeer op de gevoelens en plannen van de personages dat er nauwelijks een gevoel van plaats is.

Het bevrijdende element van het schrijven in derde persoon kan juist een averechts effect hebben. Omdat je je niet hoeft te beperken tot het perspectief van één personage, kun je pagina’s vol schrijven met een inleidende beschrijving van de scène.

Het ontwikkelen van de setting van de scène door middel van acties van personages is een effectieve manier om personages te introduceren en om de setting in evenwicht te brengen met de beschrijving van personages. Vergelijk bijvoorbeeld het volgende:

‘De kamer was een puinhoop, het toneel van een kleurrijke sloperij. Bouwblokken bedekten de vloer. Ze zou het allemaal moeten opruimen.’

‘Ze zocht haar weg door het kleurrijke puin, de nasleep overziend. Een felgeel blok prikte haar in de boog van haar voet. Ze zou het allemaal moeten opruimen.’

In het laatste krijgen we tegelijkertijd het gevoel van een kinderspeelkamer als decor en een gevoel van de vermoeidheid en fysieke aanwezigheid van het personage. Dit evenwicht tussen setting en personage is vooral belangrijk aan het begin van een verhaal, waar je je fictieve wereld en zijn bewoners aan het vestigen bent.

6: Maak de stem van de verteller niet te opdringerig

Bij het beginnen van een roman in de eerste persoon gaat het om opdringerige vertelling. De vertellende ‘ik’ geeft ons toegang tot zijn diepste gedachten en indrukken. In een derde-persoonsvertelling moet de verteller echter slechts licht voelbaar zijn.

Er zijn echter uitzonderingen op elke regel. Je kunt er bijvoorbeeld voor kiezen om een verteller in derde persoon te gebruiken die zich opzettelijk rechtstreeks tot de lezer richt, als hulpmiddel. Toch, als je een gevoel van realisme wilt creëren, is het belangrijk om je verteller niet zelfbewust te maken.

7: Leer van goede voorbeelden van derde persoon verhaalopeningen

Om te leren hoe je een roman in derde persoon begint, kun je het beste de openingen lezen van gepubliceerde romans die de derde persoon POV effectief gebruiken. Er is geen ‘juiste’ manier om een verhaal in de eerste persoon te beginnen. Het lezen van voorbeelden van gerespecteerde auteurs helpt je echter wel om een duidelijker idee te krijgen van de beschikbare benaderingen.

George Eliot, bijvoorbeeld, lapt in de klassieke roman Middlemarch tip nummer 3 aan haar laars. Haar inleidende beschrijving van het personage in de derde persoon is nogal lijstachtig:

‘Miss Brooke had dat soort schoonheid dat in reliëf lijkt te worden gebracht door slechte kleding. Haar hand en pols waren zo fijn gevormd dat ze mouwen kon dragen die niet minder kaal van stijl waren dan die waarin de Heilige Maagd aan Italiaanse schilders verscheen; en zowel haar profiel als haar gestalte en voorkomen leken meer waardigheid te ontlenen aan haar eenvoudige kleding.’

Eliots verhaalbegin is nog steeds effectief als ze van het algemene naar het bijzondere gaat, wat het beschrijvende effect heeft van het inzoomen op Dorothea Brooke met een telescoop. In het begin beschrijft Eliot Dorothea als iemand met een natuurlijke schoonheid die door kleding wordt versterkt. Eliot gaat over tot het beschrijven van details en vergelijkt Dorothea’s handen en polsen met details uit schilderijen van Italiaanse meesters. Door dit alles krijgt de lezer een levendige indruk van Dorothea, nog voordat het personage spreekt.

Moderne lezers zijn misschien ongeduldiger met lange beschrijvingen. Hier is een voorbeeld van een verhaal dat in derde persoon begint en meteen op de actie overgaat, uit Hilary Mantels veelgeprezen historische roman Wolf Hall:

‘Dus nu opstaan.
Geveld, versuft, stil, is hij gevallen; languit op de keien van de binnenplaats geslagen. Zijn hoofd draait zijwaarts; zijn ogen zijn op de poort gericht, alsof er iemand zou kunnen komen om hem eruit te helpen. Eén slag, goed geplaatst, zou hem nu kunnen doden.’

Mantel’s opening past in het advies onder kop nummer 5 hierboven. Het brengt karakterbeschrijving en setting in evenwicht. Het gevoel dat het personage zich in een benarde situatie bevindt, gaat samen met een scherp gevoel voor de plaats – de geplaveide binnenplaats. Het totale effect is om de scène levendig te maken. Mantel maakt ook niet te veel gebruik van het voornaamwoord ‘hij’. In plaats daarvan maakt ze sterke zinnen met behulp van actieve bijvoeglijke naamwoorden (‘geveld, verdwaasd, stil’) en gevarieerde zinsonderwerpen.

Lees verhaalopeningen in de derde persoon en schrijf je eigen observaties op over wat ze effectief doen. Vraag welke vragen ze oproepen, welke verhaalontwikkelingen ze beloven, en hoe de schrijver de derde persoon gebruikt.