Je nummer is op! (Magische getallen en OCD)

Door Fred Penzel, Ph.D.

Binnen bepaalde grenzen kan een zekere mate van bijgelovig denken een onschuldig onderdeel zijn van het normale leven. De populariteit van horoscopen, tarotkaart lezingen, geluksamuletten en helderzienden in onze eigen samenleving getuigt hiervan. Maar zelfs in primitieve samenlevingen, waar magie de dagelijkse handelingen en beslissingen van mensen beheerst, is het geïntegreerd in het dagelijks leven, wordt het beschouwd als een hulpmiddel, en verlamt het de gebruikers niet. In OCD, helaas, breiden het gebruik en de negatieve effecten ervan zich uit tot ver buiten deze gewone grenzen. Beginnend als een manier om angst, veroorzaakt door obsessies, te controleren, ontsnapt het geleidelijk aan de controle van de gebruiker, neemt het zijn leven over en genereert het in feite meer angst dan het oorspronkelijk had moeten verlichten.

Er is momenteel geen wetenschappelijke verklaring voor waarom sommige mensen de neiging hebben magisch te denken in vergelijking met het hebben van enige andere symptomen. Niemand begrijpt eigenlijk waarom iemand zijn of haar speciale soort van obsessieve zorgen heeft. Veel mensen met OCD worden voortdurend gebombardeerd met zeer vreemde en twijfelachtige gedachten over schade aan zichzelf en/of anderen. Deze gedachten kunnen heel extreem zijn. Hun innerlijke wereld van twijfel lijkt buiten het bereik van normale controle te liggen. Een andere mogelijke invloed op de ontwikkeling van magisch denken bij OCD kan zijn dat een persoon met OCD afkomstig is uit een cultuur waarin bijgeloof en dagelijkse rituelen een sterke rol spelen. Opgroeien in een dergelijke achtergrond kan natuurlijk geen OCD veroorzaken, maar ik denk wel dat het iemand die risico loopt zeker een duwtje in de verkeerde richting kan geven als iedereen thuis regelmatig magische rituelen beoefent. Niemand met OCD is ooit beter geworden door op te groeien in een bijgelovige omgeving.

Diegenen die lijden aan magische obsessies hebben een grote behoefte aan controle tegenover hun buitengewone en ongewone angsten, maar ze komen er snel achter dat gewone soorten beschermende maatregelen hen niet kunnen helpen. Hun twijfel is zo overweldigend dat de normale controlemiddelen gewoon niet van toepassing zijn in hun magische obsessieve wereld. Het meest logische of wetenschappelijke denken kan hen meestal geen verklaring of geruststelling geven. OCD stond vroeger bekend als “De Twijfelziekte”. Ik zeg graag dat als je OCD in twee woorden zou moeten samenvatten, dat dan “Pathologische Twijfel” zou zijn. Net als in primitieve tijden, toen mensen de behoefte voelden om gebeurtenissen in een wereld die ze niet konden verklaren te controleren, hebben mensen met magische obsessies het gevoel dat ze daarom hun toevlucht moeten nemen tot iets dat ver buiten het gewone ligt. Alleen op die manier kunnen zij een gevoel van veiligheid en controle hebben. Wat kan daarin voorzien? Het antwoord is natuurlijk magie. Het lijkt hun enig mogelijke alternatief, en zoals wij weten is dat iets wat de mens vrij gemakkelijk afgaat.

Bijgeloof en magie leggen verbanden tussen dingen die volgens de logica en de wetten van de wetenschap, in de echte wereld niet met elkaar in verband staan. Getallen, woorden en handelingen lijken gebeurtenissen in het heden en de toekomst te beheersen. Pech of geluk kan verspreid worden door gedachten, door aanblik, door aanraking, of gewoon door associatie. Mensen met deze vorm van OCD beseffen dat hun gedragingen onrealistisch zijn en voor anderen gek klinken, maar ze gebruiken ze toch om hun angst te verlichten. Omdat magie in een groot deel van de OCD voorkomt, en zo irrationeel kan klinken, is het waarschijnlijk de reden dat bij zoveel lijders in de loop der jaren de verkeerde diagnose schizofrenie is gesteld.

Net als de magie van vroeger, kunnen dwanghandelingen van de magische soort allerlei bijgelovig en ritualistisch gedrag omvatten. Wat deze verschillende magische dwanghandelingen met elkaar en met de oude magie gemeen hebben, is dat ze worden uitgevoerd om slechte gebeurtenissen op voorhand te voorkomen, of om gebeurtenissen of gedachten die reeds hebben plaatsgevonden ongedaan te maken. Een andere overeenkomst met andere soorten magie is dat vaak de stappen van het dwangritueel strikt “zuiver” en volmaakt moeten worden gehouden, en niet mogen variëren, anders werken ze niet. Bovendien moeten de rituelen worden uitgevoerd terwijl men in de juiste gemoedstoestand verkeert, zonder storende “slechte” of dwarse gedachten. Omdat angst gewoonlijk de uitvoering van bijna alles belemmert, vinden lijders het over het algemeen erg moeilijk om hun rituelen perfect te laten zijn. Ze zetten de stappen in de verkeerde volgorde, vergeten iets te doen, of een onplezierige obsessie of beeld dringt zich op tijdens het ritueel, waardoor de magie “besmet” en vernietigd wordt. Zelfs als iemands obsessies hem in staat stellen om mislukte rituelen over te doen, kan hij nog steeds een groot deel ervan fout doen. Dit kan natuurlijk leiden tot urenlang ritualiseren om de dingen ‘precies goed’ te krijgen. Als de regels van de obsessie van een lijder hem geen tweede kans op het ritueel toestaan, kan veel zorgvuldige planning of activiteit in een oogwenk totaal verpest worden. Als het een ritueel is dat alleen op een speciaal moment of op een specifieke dag kan worden gedaan, kan het dagen of zelfs weken duren voordat er weer een kans is om het te proberen. Een hele dag, een maand, of zelfs een komend jaar kan op deze manier “geruïneerd” worden. Ik heb mensen gezien die totaal niet in staat waren om te functioneren tijdens deze “geruïneerde” tijdsperioden. Zo worden rituelen zelf op een cirkelvormige manier bronnen van angst.

Al sinds de oudheid gelooft men dat getallen een bron van kracht kunnen zijn. Pythagoras, de oude Griekse filosoof zou hebben gezegd: “

De wereld is gebouwd op de kracht van getallen.

Eigenlijk, in termen van wat de natuurkunde, wiskunde en scheikunde ons momenteel laten zien in termen van inzicht in de patronen van ons universum, zit hier een kern van waarheid in, maar niet in de zin dat getallen op de een of andere manier magisch kunnen worden gemanipuleerd.

De valse wetenschap van de numerologie bestaat al sinds ten minste de tijd van de oude Babyloniërs. Zij was gebaseerd op het concept dat het universum is opgebouwd uit wiskundige patronen, en dat alle dingen kunnen worden uitgedrukt in getallen die met deze patronen in verband staan. Pythagoras zelf geloofde dat het hele universum numeriek kon worden uitgedrukt. Numerologen en magiërs hebben altijd geloofd dat elk getal een speciale vibratie, of kracht, heeft. Getallen zijn door de eeuwen heen gebruikt om de toekomst te voorspellen (ook bekend als waarzeggerij) en in magische praktijken. Oude numerologen kenden getallen toe aan letters van hun alfabetten, en konden aan de hand daarvan de toekomst van mensen voorspellen, of zelfs verborgen magische betekenissen vinden in de bijbel en andere geschreven werken, alsof deze in een soort speciale code waren geschreven. In verschillende culturen kunnen getallen de macht hebben om magische controle te geven, en sommige kunnen ook taboe zijn (zoals 13 of 666).

Veel van de regels voor getallen die in numerologie en magie worden gezien, worden ook gezien bij OCD. Sommige van deze regels gelden voor veel lijders (13 en 666 zijn slecht, even getallen zijn goed, oneven getallen zijn slecht, etc.) en sommige zijn alleen specifiek voor bepaalde personen. Soms zijn veelvouden van slechte getallen ook slecht, of zelfs slechter dan het oorspronkelijke slechte getal. Voor sommigen lijkt de macht van een veelvoud om kwaad te doen toe te nemen met de grootte ervan. Ongedaanmakingsrituelen zijn heel gewoon als er sprake is van een magische getallenobsessie. Zo worden slechte getallen meestal tenietgedaan door goede getallen, of gewoon door te tellen tot, te denken aan, of te kijken naar hogere getallen. In het geval van sommige lijders, als ze een boek aan het lezen zijn en stoppen op een slecht genummerde pagina, moeten ze blijven lezen tot ze kunnen stoppen op een goed genummerde pagina. Ik kan u niet vertellen hoeveel patiënten ik heb gehad, die hun TV of radio moesten aan- of uitzetten op een bepaald genummerd kanaal of station.

Zoals eerder gezegd, moeten sommige magische gedragingen vaak een speciaal aantal keren worden uitgevoerd of op speciale data die geacht worden een magische betekenis te hebben. Middernacht, middag, of de eerste of laatste dag van de maand of het jaar zijn de meest voorkomende tijden die in deze rituelen voorkomen. Bepaalde tijdstippen op een klok kunnen ook geluk of ongeluk brengen, afhankelijk van de getallen waar iemands obsessie zich op vastzet. De uitvinding van de digitale klok heeft veel bijgedragen tot dit soort obsessies en dwangneuroses. Sommige lijders kunnen niet handelen of spreken wanneer bepaalde getallen op een klok of polshorloge verschijnen. Degenen met magische aanrakingsrituelen verwerken vaak getallen in hun gedrag en moeten bepaalde voorwerpen een speciaal aantal keren aanraken om ze effectief te laten zijn.

Het maken van speciale mentale arrangementen van dingen zoals getallen, informatie, woorden, namen en speciale beelden vormt een ander subtype van magische rituelen. Als een mentale dwang is dit soort gedrag meestal niet zichtbaar voor anderen, maar het kan even ernstig en kwellend zijn als elk ander symptoom van OC. Het kan soms veel gecompliceerder zijn dan rituelen met alleen getallen.

Nummers worden bij OCD ook op niet-magische manieren gebruikt. Ze worden vaak gebruikt als hulpmiddel om ervoor te zorgen dat dwanghandelingen goed of lang genoeg worden uitgevoerd. Dit is vaak nodig omdat OCD per slot van rekening een twijfelprobleem is. Bovendien kunnen sommige rituelen nogal ingewikkeld zijn en is het gemakkelijk om uit het oog te verliezen wat men heeft gedaan. Getallen kunnen bijvoorbeeld worden gebruikt om bij het handen wassen te tellen of het wassen lang genoeg heeft geduurd om te bevestigen dat de ontsmetting heeft plaatsgevonden, om bij aanrakingsrituelen zeker te weten dat de lijder een bepaald voorwerp het juiste aantal keren heeft aangeraakt, of om bij staprituelen (zoals door deuren of over drempels lopen) zeker te weten dat de lijder het juiste aantal keren heen en weer is gegaan.

In termen van wat kan worden gedaan om magische obsessies en dwanghandelingen te verhelpen, raad ik, zoals gebruikelijk, de tweeledige aanpak van medicatie plus gedragstherapie aan. Ik kan je niet alles vertellen wat er te weten valt over dit brede onderwerp in dit artikel, maar ik kan je wel een kort overzicht geven. Wat medicijnen betreft, kunnen antidepressiva zoals Anafranil, Prozac, Zoloft, Paxil, Luvox, Effexor, Serzone, Celexa, of Lexapro een zekere verlichting van de symptomen geven, door de obsessieve gedachten en de drang om dwanghandelingen te doen voldoende te verminderen, zodat gedragstherapie de patiënt kan helpen om de rest van het probleem te overwinnen. Dit wil niet zeggen dat iemand niet succesvol kan zijn zonder medicatie, maar het verbetert je kansen wel aanzienlijk. Aan de andere kant is medicatie alleen meestal niet voldoende om de klus helemaal te klaren.

Met gedragstherapie bedoel ik specifiek Exposure and Response Prevention (E&RP). De persoon in behandeling wordt geleidelijk aangemoedigd om zichzelf in een positie te brengen waarin het ongeluk of de schade zich kan voordoen, en wordt dan ontmoedigd om de vermijding of het magische ritueel uit te voeren. Het is niet zo dat magische denkers volledig in hun magie geloven. Dat doen ze niet. Zij ervaren echter ernstige twijfels en hebben aanmoediging nodig om de risico’s te nemen die nodig zijn om in te zien dat hun overtuigingen niet gerechtvaardigd zijn. Een van de grote problemen van OCD is dat deze overtuigingen nooit in twijfel worden getrokken. De meeste mensen met OCD blijven niet lang genoeg in de aanwezigheid van datgene waar ze bang voor zijn om te leren dat er in feite niets zou gebeuren en dat hun angst uiteindelijk zou verdwijnen, zelfs als ze niets zouden doen in reactie op de obsessies. Het feit is, dat je echt niet kunt weglopen van obsessieve angsten. Gedragstherapie voor OCD is, in werkelijkheid, een manier om dichter bij de waarheid te komen. Het leert mensen te handelen als wetenschappers die experimenten uitvoeren. Door herhaaldelijk de confrontatie aan te gaan met obsessies en vervolgens weerstand te bieden aan dwanghandelingen, bouwen lijders geleidelijk een tolerantie op voor datgene waar ze bang voor zijn, totdat het niet langer enige invloed op hen kan hebben. Ik vertel mijn patiënten graag dat: “Je kunt je niet vervelen en bang zijn tegelijk.”

In therapie wordt een lijst, of hiërarchie, gemaakt waarin alle gevreesde situaties worden gerangschikt, meestal op een schaal van één tot tien of van nul tot 100. Deze schaal wordt vervolgens gebruikt bij het maken van huiswerkopdrachten. Terwijl de patiënten de therapieopdrachten uitvoeren, werken ze zich omhoog op de schaal, waarbij ze geleidelijk aan steeds moeilijkere items aanpakken via huiswerkopdrachten, of door samen te werken met de therapeut in het kantoor of op excursies. Niemand wordt ooit gedwongen om iets te doen, en niets wordt hen als verrassing voor de voeten geworpen. Blootstelling aan obsessieve gedachten kan worden bereikt via presentaties op band, schrijfopdrachten, of geselecteerde lezingen. Ik heb de belichtingstapes als bijzonder waardevol ervaren. Ze vertellen de lijder in geleidelijk toenemende doses dat het kwaad dat hij vreest werkelijk zal gebeuren, en dat er geen ontsnapping mogelijk is. Ze worden verschillende keren per dag gebruikt, en in moeilijkheidsgraad opgevoerd naarmate de angst van de luisteraar afneemt met de presentaties. In tegenstelling tot wat je misschien uit verschillende bronnen hebt gehoord, kunnen obsessies even effectief worden behandeld als dwanghandelingen. Het hangt allemaal af van een goed opgezette behandeling. Blootstelling kan op mentaal niveau net zo gemakkelijk plaatsvinden als in de fysieke wereld. Sommige mensen hebben herhaalde blootstellingen aan gevreesde situaties nodig, anderen slechts één. In dit laatste geval is het bijna alsof de lijder, door de angst eindelijk onder ogen te zien, een ‘betovering’ verbreekt (om een magische term te gebruiken). Hiermee wil ik zeker niet suggereren dat therapie op de een of andere manier op magie lijkt; dat is het niet. Verre van dat. Therapie vereist volhardend en consequent werk.

Door op deze manier te werken, wordt het vertrouwen geleidelijk vergroot, en worden de symptomen systematisch geëlimineerd. De persoon raakt zo gewend aan zijn angstige gedachten dat hij er niet meer op hoeft te reageren, ook al houden ze niet helemaal op. In ongecompliceerde gevallen zou het hierboven beschreven proces zes tot twaalf maanden moeten duren. Bij individuen die al na enkele blootstellingen aan elke gevreesde situatie gewend raken, kan het proces zelfs sneller gaan.

In elk geval bestaat de technologie van behandeling, en er is geen reden voor wie dan ook om op dit moment te lijden onder magische obsessies of enig ander symptoom van OCD. Als je hebt zitten aarzelen of uitstellen, stel dan alles in het werk om nu hulp te zoeken.

Back to article index “