Joodse mystiek, Kabbalah en de uitbundige vreugde van het lesgeven

Vijf vragen met geleerde Nan Goodman

Nan Goodman besteedt niet veel tijd aan de vraag wat Madonna, Mick Jagger of Ashton Kutcher hebben opgestoken van de “Kabbalah-trend” van de vroege jaren 2000. Wat Goodman bezighoudt, is wat mensen zoeken – en wat hen in ruil daarvoor zou kunnen worden aangeboden – wanneer ze joodse mystiek en Kabbala benaderen.

Goodman, een professor in het Department of English van de University of Colorado Boulder en de directeur van het Program in Jewish Studies, onderzoekt deze en andere onderwerpen in haar ongebruikelijke cursus “Mysticism and the Jewish American Literary Tradition,” die ze in het najaar van 2018 opnieuw zal geven.

Zij gebruikt middeleeuwse literatuur, moderne en hedendaagse literatuur en geschiedenis om vragen te onderzoeken als: “Wat zijn we aan het doen?”Hoe zijn we allemaal met elkaar verbonden?” en “Waarom zijn we hier?”, evenals de geschiedenis en traditie van het onderzoeken van deze tijdloze, universele zaken.

Zichzelf noemend als “een vroege Amerikaan van opleiding,” kwam Goodman voor het eerst in aanraking met Joodse mystiek door haar onderzoek naar verbondstheologie, christelijk Hebraïsme en de 17e-eeuwse puriteinen, die “echt geloofden dat zij de surrogaat-Joden waren, of het uitverkoren volk.”

De termen “Joodse mystiek” en “Kabbala” niet helemaal door elkaar gebruikend (mystiek is een geloofssysteem, Kabbala een compendium van de geschreven materialen waaruit dat geloofssysteem is opgebouwd), legt zij Kabbala uit als “een andere manier om te proberen te begrijpen waar de eerste vijf boeken van de Hebreeuwse Bijbel, of Torah, allemaal over gaan.” Om dit te doen, onderzoekt ze de twee meest mysterieuze aspecten: het scheppingsverhaal en het verhaal van de wagen van Ezechiël.

Met meer enthousiasme dan in druk kan worden vastgelegd, legde ze onlangs haar cursus en de “geheime inhoud” en het belang ervan uit.

Deel eerst wat u wilt dat uw studenten uit deze cursus kunnen halen of meenemen. Waarom is joodse mystiek belangrijk?

Wel, het is een inleidende cursus, en dat is een goede zaak. Aan een grote openbare universiteit willen we studenten kennis laten maken met en blootstellen aan een grote verscheidenheid aan kennis, opvattingen en culturele tradities. Deze cursus is ongebruikelijk omdat de inhoud gewoonlijk niet tot de cursussen behoort die aan een universiteit worden aangeboden, om nog maar te zwijgen van een grote openbare universiteit.

Het idee was heel eenvoudig, studenten op een basisniveau bloot te stellen aan een corpus van kennis, namelijk de Joodse mystiek, dat van groot belang is geweest voor de ontwikkeling van de westerse beschaving.

Dus, is Joodse mystiek in feite een synoniem op uw syllabus voor Kabbala, omdat alles lijkt te verwijzen naar vroeg Kabbalistisch werk?

Ja! Ik verwijs in mijn lessen vaak naar de Kabbala. In tegenstelling tot wat de meeste mensen denken, is de Kabbala niet één tekst, maar een serie teksten, en een van de geneugten die ik aan de les beleef, is de studenten eraan te herinneren dat de teksten waaruit de Kabbala bestaat niet overal verkrijgbaar waren, zelfs niet voor degenen die geletterd waren.

Er waren allerlei beperkingen aan wie de Kabbala mocht lezen. Het was verborgen, verboden informatie. Ik heb er veel plezier in, en ik denk zij ook, om toegang te krijgen tot deze teksten, zo van: “Hé, ga naar huis. Lees de eerste 30 pagina’s van De Bahir, wat een vroege Kabbalistische tekst is. Dus, ik contextualiseer het op die manier voor hen. Ze vinden het idee leuk dat ze iets lezen dat geheimen heeft.

Wilt u uitleggen wat Kabbala is?

Wel, als de meeste mensen denken aan de Joodse hermeneutische traditie, de Joodse interpretatie-traditie, denken ze aan de rabbijnse traditie, toch? Ze denken aan teksten als de Misjnah (of Talmoed), of de aggadah, dat zijn niet-legalistische verklarende teksten … Dus, de rabbijnen gingen terug naar de Hebreeuwse Bijbel, dat is een zeer rijke en verwarrende tekst, en ze dachten: “Laat me eens kijken of we dit beter kunnen uitleggen. Laten we eens kijken of er een andere manier is om de Hebreeuwse Bijbel te begrijpen en in het bijzonder de Torah, de eerste vijf boeken van de Hebreeuwse Bijbel. Laten we eens kijken of we het kunnen uitvogelen,” want op deze bladzijde staat dit en op deze bladzijde staat dat, en er is of een tegenstrijdigheid tussen, of een vraag die opengelaten wordt.

Dus, in de rabbijnse traditie was de impuls om uit te leggen, en daar zijn we min of meer mee vertrouwd in onze seculiere opvattingen van de Joodse traditie.

De Kabbala is een andere interpretatie van de Tora, van de eerste vijf boeken van de Hebreeuwse Bijbel. Het is een andere uitleg. Het is de uitleg die niet rabbijns is en die niet zoveel voorkomt in het traditionele leerstellige Jodendom.

In het bijzonder probeerde de Kabbala een antwoord te geven op de twee meest mysterieuze aspecten van de Hebreeuwse Bijbel, of Torah. Het eerste is het scheppingsverhaal; de meeste mensen denken dat er maar één scheppingsverhaal was, maar in feite zijn het er twee. Er is de eerste schepping, die echt niet werkt. De Kabbala vertelt het verhaal van God die deze vaten vult met licht, en de vaten versplinteren omdat ze het licht niet kunnen bevatten, en dan doet hij het opnieuw. Maar de tweede keer stopt God het licht in mensen. En mensen kunnen iets doen wat deze levenloze vaten niet konden, namelijk mensen kunnen het licht weerkaatsen. En dat is de enige manier waarop het licht in bedwang kan worden gehouden.

Een deel van het verhaal dat de Kabbala vertelt, is hoe de mensen de scherven van die gebroken vaten moesten terughalen, die uiteen spatten toen zij het licht niet konden bevatten. De mensen doen dat nog steeds, en de scherven van het licht zijn overal, ook op heel slechte plaatsen. Dus, er is een veronderstelling dat als mensen hun werk echt goed doen, zij enige vertrouwdheid zullen hebben met het kwaad op weg naar herstel.

Het tweede meest mysterieuze aspect van de Tora is het verhaal van de wagen van Ezechiël. Er zijn dus twee Kabbalistische gedachtegangen, genoemd naar die twee verhalen. De ene is genoemd naar het scheppingsverhaal, in het Hebreeuws bekend als bereshit en de andere is Ezechiëls wagen, in het Hebreeuws bekend als Merkabah.

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is de Kabbala geen oude tekst, hoewel er sommigen zijn die beweren dat er wel oude versies van zijn. Maar de meeste mensen geloven dat de Kabbalistische teksten, waaronder De Bahir, de Sefer Yetzirah en de Zohar, de drie belangrijkste Kabbalistische teksten – ik lees ze met de studenten in de klas – in de Middeleeuwen zijn geschreven. Het zijn middeleeuwse teksten, geschreven in Spanje en Frankrijk, voor het grootste deel.

Over uw literatuurlijst gesproken, is er iets op uw syllabus dat bijzonder betekenisvol voor u is, iets specifieks dat u graag wilt onderwijzen?

Wel, ik vind het geweldig om les te geven over Shabbtai Sevi omdat ik geobsedeerd door hem ben. Geobsedeerd! Ik ben een boek over hem aan het schrijven. Hij was de valse messias in de 17e eeuw, en hij trok een ongekend aantal Joden naar zijn kant, die echt dachten dat hij de messias was. Uiteindelijk bekeerde hij zich tot de Islam onder bedreiging met de dood. Hij was een verspreider van een bepaald soort Kabbalistische gedachte, ontwikkeld door een man die Isaac Luria heette.

Was er een les of unit die u onverwachte vreugde of plezier bracht dit afgelopen semester?

Zo, we hebben net een unit over de Shekinah gedaan. De Shekinah is een Joodse vrouwelijke godin, of god. We lezen over haar in de Zohar. Er zijn prachtige metaforen over de Shekinah. Zij is de uitstraling die niet schijnt. Ze wordt vaak gezien als een moeder en als de maan. Mijn favoriete metafoor voor haar is “de adem.” En zij is degene die met het Joodse volk in ballingschap gaat. Ze is belichaamd. Ze zweeft over hen. Ze beschermt hen. De Shekinah wordt terloops genoemd in de Hebreeuwse Bijbel, maar ze staat centraal in veel van de Kabbalistische geschriften. Zij is de vrouwelijke goddelijke aanwezigheid, de vrouwelijke emanatie van de godheid. En als ik dat zeg, springen de ogen van de meeste studenten uit hun hoofd. Ze hebben geen idee dat het Judaïsme een concept heeft van een vrouwelijke godheid!

De week na de les over de Kabbalistische bronnen voor de Shekhinah, lezen we veel contemporaine dichters die over de Shekinah schrijven. Een van de leuke dingen van de cursus is dat studenten te zien krijgen hoe deze ideeën nu in de hoofden van mensen spelen. We lezen Marge Piercy. We lezen Alicia Ostriker. We lezen Joy Ladin. Dit zijn hedendaagse dichters die met dit materiaal werken.

Ook wanneer we kijken naar enkele van de vroege noties van geheimhouding binnen de Kabbala en het verband tussen deze geheimhouding en de ontwikkeling van de moderne psychologie, flippen de studenten uit hun dak. Freud en Jung hadden veel contact met Joodse mystieke bronnen. Dus het idee van het zoeken naar iets dat op de een of andere manier begraven of verborgen is, wat we vandaag de dag meer bekend zouden aanduiden als het onbewuste, loopt parallel met mystieke kennis. Dat is ontzettend leuk geweest.

Dus voor mij is het opwindend om studenten dit hele oeuvre te laten zien waarin grote vragen worden gesteld als: “Waarom zijn we hier?” en “Waar gaan we heen?” en “Hoe kunnen we een doelgericht leven leiden?”

En misschien zijn ze gewend om over die vragen na te denken in hun literatuur- of geschiedenislessen. Maar dat is waar Joodse mystiek over gaat. Dat is wat het in zijn geheel is. Het is het stellen van die vragen. Dus dat is echt een zeer hoog niveau van interesse voor mij, en het is de reden waarom ik de les geef.