Julian Assange: Actievoerder of aandachtszoeker?
Voor zijn aanhangers is Julian Assange een dappere strijder voor de waarheid. Voor zijn critici is hij een publiciteitszoeker die levens in gevaar heeft gebracht door een massa gevoelige informatie in de openbaarheid te brengen.
Assange wordt door degenen die met hem hebben gewerkt omschreven als intens, gedreven en zeer intelligent, met een uitzonderlijk vermogen om computercodes te kraken.
Hij richtte Wikileaks op, dat vertrouwelijke documenten en beelden publiceert, en haalde in april 2010 de voorpagina’s van de wereld toen het beelden vrijgaf waarop te zien was hoe Amerikaanse soldaten 18 burgers doodschoten vanuit een helikopter in Irak.
Maar later dat jaar werd hij aangehouden in het Verenigd Koninkrijk – en later op borgtocht vrijgelaten – nadat Zweden een internationaal arrestatiebevel had uitgevaardigd wegens beschuldigingen van aanranding.
De Zweedse autoriteiten wilden hem ondervragen over beweringen dat hij in augustus 2010 een vrouw zou hebben verkracht en een andere vrouw seksueel zou hebben gemolesteerd en gedwongen, terwijl hij in Stockholm was om een lezing te geven.
Hij zegt dat beide ontmoetingen volledig vrijwillig waren, en er volgde een lange juridische strijd waarbij hij asiel aanvroeg in de Ecuadoraanse ambassade in Londen om uitlevering te voorkomen.
Na bijna zeven jaar in de ambassade te hebben doorgebracht, werd Assange op 11 april 2019 door de Britse politie gearresteerd. Het kwam nadat de Ecuadoraanse president Lenín Moreno tweette dat zijn land “een soeverein besluit” had genomen om zijn asielstatus in te trekken.
De oprichter van Wikileaks heeft altijd beweerd dat hij de ambassade niet kon verlaten omdat hij vreesde door Zweden te worden uitgeleverd aan de VS en daar te worden berecht voor het vrijgeven van geheime Amerikaanse documenten.
Officieren verwijderden hem uit het gebouw van de ambassade en namen hem in hechtenis op een centraal Londens politiebureau.
Op 1 mei 2019 werd Assange veroordeeld tot 50 weken gevangenisstraf wegens het schenden van zijn borgtochtvoorwaarden.
Weken later werd een onderzoek naar de beschuldiging van verkrachting in 2010 tegen Assange heropend door Zweedse aanklagers.
Assange gebaart met opgestoken duimen nadat hij was gearresteerd door agenten van de politie bij de ambassade van Ecuador in Londen
Later die maand, diende de VS 17 nieuwe aanklachten in tegen Assange wegens het schenden van de Espionage Act, in verband met de publicatie van geheime documenten in 2010.
Wikileaks zei dat de aankondiging “waanzin” was en “het einde van de nationale veiligheidsjournalistiek”.
Terwijl Assange zich voorbereidde op zijn strijd tegen uitlevering aan de VS, kondigden Zweedse aanklagers aan dat het onderzoek naar de beschuldiging van verkrachting in 2010 was stopgezet.
De aanklagers zeiden dat het bewijs tegen Assange “niet sterk genoeg was om de basis te vormen voor het indienen van een aanklacht”, waarmee een einde kwam aan een zaak die tien jaar had geduurd.
In april 2020 kwam naar buiten dat Assange twee kinderen had verwekt terwijl hij in de Ecuadoraanse ambassade woonde.
Stella Morris, een in Zuid-Afrika geboren advocate, zei dat ze sinds 2015 een relatie had met de Wikileaks-oprichter en dat ze hun twee jonge zoons alleen opvoedde.
De huidige gevangene zit vast in de Belmarsh-gevangenis in Londen, Assange’s juridische strijd tegen uitlevering aan de VS gaat door.
Tijdens een uitleveringszitting in september 2020 zei een psychiater dat Assange klaagde over het horen van denkbeeldige stemmen en muziek.
Michael Kopelman, die Assange zo’n 20 keer had ondervraagd, vertelde de rechtbank dat hij een “zeer hoog” zelfmoordrisico zou lopen als hij aan de VS zou worden uitgeleverd.
Hacking
Assange is over het algemeen terughoudend geweest om over zijn achtergrond te praten, maar de belangstelling van de media sinds de opkomst van Wikileaks heeft enig inzicht in zijn invloeden opgeleverd.
Hij werd in 1971 geboren in Townsville in de Australische deelstaat Queensland, en leidde een wortelloze jeugd terwijl zijn ouders een rondreizend theater runden. Op zijn 18e werd hij vader en al snel volgden voogdijgevechten.
De ontwikkeling van het internet gaf hem de kans om zijn vroege belofte in wiskunde waar te maken, hoewel ook dit tot moeilijkheden leidde.
In 1995 werd Assange, samen met een vriend, beschuldigd van tientallen hackactiviteiten. Hoewel de groep hackers bekwaam genoeg was om rechercheurs op het spoor te komen, werd Assange uiteindelijk gepakt en pleitte hij schuldig.
Hij kreeg een boete van enkele duizenden Australische dollars – en ontsnapte alleen aan een gevangenisstraf op voorwaarde dat hij niet zou recidiveren.
Daarna werkte hij drie jaar samen met een academica, Suelette Dreyfus – die onderzoek deed naar de opkomende, subversieve kant van het internet – en schreef samen met haar een boek, Underground, dat een bestseller werd in de computerbroederschap.
Mevrouw Dreyfus beschreef Assange als een “zeer kundig onderzoeker” die “zeer geïnteresseerd was in het concept van ethiek, concepten van rechtvaardigheid, wat regeringen wel en niet zouden moeten doen”.
Dit werd gevolgd door een studie natuurkunde en wiskunde aan de universiteit van Melbourne, waar hij een prominent lid werd van een wiskundevereniging en een ingewikkelde puzzel uitvond waar hij volgens tijdgenoten in uitblonk.
Wikileaks-werk
Hij begon Wikileaks in 2006 met een groep gelijkgestemden van over het hele web, en creëerde een webgebaseerde “dode brievenbus” voor would-be leakers.
“Om onze bronnen veilig te houden, hebben we activa moeten verspreiden, alles moeten versleutelen, en telecommunicatie en mensen over de hele wereld moeten verplaatsen om beschermende wetten in verschillende nationale rechtsgebieden te activeren,” vertelde Assange de BBC in 2011.
“We zijn er goed in geworden, en hebben nog nooit een zaak of een bron verloren, maar we kunnen niet van iedereen verwachten dat ze de buitengewone inspanningen doen die wij doen.”
Hij nam een nomadische levensstijl aan en runde Wikileaks vanuit tijdelijke, wisselende locaties.
Hij kon lange stukken zonder eten en zich concentreren op het werk met heel weinig slaap, volgens Raffi Khatchadourian, een verslaggever voor het tijdschrift New Yorker die een aantal weken met hem reisde.
“Hij creëert deze sfeer om zich heen waarin de mensen die dicht bij hem staan voor hem willen zorgen, om hem op de been te houden. Ik zou zeggen dat dat waarschijnlijk iets te maken heeft met zijn charisma.”
Kerndata in juridische strijd
- Mei 2012: Het Hooggerechtshof van het Verenigd Koninkrijk oordeelt dat Assange moet worden uitgeleverd aan Zweden om te worden verhoord over de beschuldigingen
- Juni 2012: Hij treedt toe tot de Ecuadoraanse ambassade in Londen
- Augustus 2012: Ecuador verleent hem asiel, omdat gevreesd wordt dat zijn mensenrechten worden geschonden als hij zou worden uitgeleverd
- Augustus 2015: Swedish prosecutors drop their investigation into two allegations
- December 2017: He is granted Ecuadorean citizenship
- October 2018: The Ecuadorean embassy gives him a set of house rules to follow
- April 2019: Ecuador withdraws his asylum status and he is arrested at the embassy
- May 2019 – He is sentenced to 50 weeks in jail for breaching his bail conditions
- May 2019: Sweden reopens a sexual assault investigation
- May 2019: US justice department files 17 new charges against him
- November 2019 – Swedish prosecutors discontinue an investigation into an allegation of rape against him
Read the full timeline
‘Smear campaign’
Wikileaks and Assange came to prominence with the release of the footage of the US helicopter shooting civilians in Iraq.
Hij promootte en verdedigde de video, evenals de massale vrijgave van geheime Amerikaanse militaire documenten over de oorlogen in Afghanistan en Irak in juli en oktober 2010.
De klokkenluiderswebsite ging verder met het vrijgeven van nieuwe tranches documenten, waaronder vijf miljoen vertrouwelijke e-mails van het in de VS gevestigde inlichtingenbedrijf Stratfor.
Maar de website moest in 2010 ook vechten om te overleven, toen een aantal Amerikaanse financiële instellingen donaties begonnen te blokkeren.
De berichtgeving over Assange werd toen gedomineerd door de pogingen van Zweden om hem te ondervragen over de seksuele aantijgingen uit 2010. Hij zei dat dergelijke pogingen politiek gemotiveerd waren en deel uitmaakten van een lastercampagne.
Assange wendde zich tot de toenmalige Ecuadoraanse president Rafael Correa voor hulp, omdat de twee mannen in het verleden vergelijkbare opvattingen over vrijheid hadden geuit.
Hun verblijf in de Ecuadoraanse ambassade werd onderbroken door incidentele persverklaringen en interviews. Hij legde een verklaring af aan het Britse Leveson-onderzoek naar persnormen, waarin hij zei dat hij te maken had gehad met “wijdverspreide onnauwkeurige en negatieve berichtgeving in de media”.
Ook in augustus 2014 doken er zorgen op over zijn gezondheid, maar Assange wees berichten van de hand dat hij de ambassade zou verlaten om medische behandeling te zoeken.
‘Tekenende overwinning’
Assange klaagde later bij de VN dat hij onrechtmatig werd vastgehouden, omdat hij de ambassade niet kon verlaten zonder te worden gearresteerd.
In februari 2016 stelde een VN-panel hem in het gelijk, door te stellen dat hij “willekeurig was vastgehouden” en vrij zou moeten mogen rondlopen en gecompenseerd zou moeten worden voor zijn “vrijheidsberoving”.
Assange roemde het als een “belangrijke overwinning” en noemde het besluit “bindend”, waardoor zijn advocaten opriepen om het Zweedse uitleveringsverzoek onmiddellijk in te trekken.
De uitspraak was echter niet juridisch bindend voor het Verenigd Koninkrijk, en het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken reageerde door te zeggen dat het “niets verandert”.
In 2016 reisde de hoofdaanklager van Zweden, Ingrid Isgren, naar de Ecuadoraanse ambassade in Londen om Assange te ondervragen over de beschuldiging van verkrachting in 2010. De aanklagers hadden hun onderzoek naar de beschuldigingen van aanranding al gestaakt, omdat ze geen tijd meer hadden om hem te ondervragen en aan te klagen.
Nadat Zweden zijn onderzoek naar Assange heeft laten vallen, staat het Europees aanhoudingsbevel voor hem niet meer.
Maar de Metropolitan Police zei dat Assange nog steeds de mindere aanklacht had van het zich niet overgeven aan een rechtbank in juni 2012, een misdrijf waarop maximaal een jaar gevangenisstraf of een boete staat.
En het was een arrestatiebevel op basis van deze aanklacht dat leidde tot zijn arrestatie in 2019. Onder verwijzing naar het arrestatiebevel uitgevaardigd door de Westminster Magistrates’ Court op 29 juni 2012, zei de Metropolitan Police dat Assange was “in hechtenis genomen op een centraal Londens politiebureau waar hij zal blijven, voordat hij zo spoedig mogelijk voor de Westminster Magistrates’ Court zal worden voorgeleid”.
De politie zei dat ze door de Ecuadoraanse ambassadeur waren uitgenodigd om de ambassade binnen te gaan.
Ecuadors veranderende positie
Ecuadors positie ten opzichte van Assange veranderde nadat president Correa, een groot voorstander van Wikileaks, was opgevolgd door Lenín Moreno.
De heer Moreno en zijn regering raakten steeds meer gefrustreerd over Assange en zijn weigering om zich te houden aan de regels die zij hadden opgelegd voor zijn voortgezet verblijf in de ambassade.
In zijn videoverklaring zei president Moreno dat hij “deze situatie had geërfd” en dat Assange de verzoeken van Ecuador om “deze regels te respecteren en na te leven” naast zich neer had gelegd.
Het besluit, zei de heer Moreno, volgde op “herhaalde schendingen van internationale verdragen en dagelijkse levensprotocollen” door Assange.
Hij zei dat Assange met name “de norm om zich niet te mengen in de interne aangelegenheden van andere staten” had geschonden, het meest recentelijk in januari 2019 toen Wikileaks documenten van het Vaticaan had vrijgegeven.
In een videoverklaring zei president Moreno ook dat hij Groot-Brittannië had gevraagd te garanderen dat Assange niet zou worden uitgeleverd aan een land waar hij zou kunnen worden geconfronteerd met marteling of de doodstraf.