Maximiliaan I van Mexico

De overblijfselen van de Habsburgers in Mexico en het Zuidwesten
Door Peter Pabisch
Als we kijken naar het zuidwestelijke deel van de Verenigde Staten en Mexico zijn er nog enkele overblijfselen van het Spaanse Habsburgse Rijk uit de 16e eeuw en de keizers Karel V en Filips II. Het stond toen bekend als het onderkoninkrijk van Nieuw-Spanje en was een deel van het rijk waar “de zon nooit onderging”. Later, toen Mexico onafhankelijk was geworden, drukte een ander lid van de Habsburg-dynastie zijn stempel op de geschiedenis van het land.

De jongere broer van keizer Frans Josef, Ferdinand Maximiliaan, regeerde als keizer Maximiliaan I van Mexico van 1864 tot 1867 tijdens het “Tweede Mexicaanse Rijk”, een tijd van snelle politieke veranderingen in Europa en de Amerika’s.

Habsburgse aartshertog Ferdinand Maximiliaan van Oostenrijk

De Camino Real of Koninklijke Weg werd aangelegd onder de Habsburgse keizers Karel V en Filips II en diende als de primaire route van Santa Fe naar de voormalige hoofdstad van Nieuw-Spanje – Mexico-Stad. Het was niet alleen een historische handelsroute maar ook een symbool van de diverse invloeden die hebben bijgedragen tot de culturele evolutie van het land. Tot deze invloeden die tot dit culturele fenomeen hebben bijgedragen, behoren die rond de Habsburgers.
Aan het eind van de Mexicaans-Amerikaanse oorlog van de late jaren 1840 verwierven de Verenigde Staten meer dan de helft van Mexico, een deel van Californië, geheel Arizona en New Mexico, en het westen van Texas. Tijdens het bewind van Ferdinand Maximiliaan vonden wereldgebeurtenissen plaats zoals de onafhankelijkheid van Italië in 1866, de Frans-Pruisische oorlog van 1870/71 en de Amerikaanse burgeroorlog. In de jaren 1860 werd Mexico bezet door de Fransen. Onder het voorwendsel dat Mexico zijn buitenlandse schulden niet kon aflossen en zijn eigen wens om de Mexicaanse monarchie nieuw leven in te blazen, plaatste Napoleon III in 1864 een keizer op de troon, de Habsburgse aartshertog Ferdinand Maximiliaan van Oostenrijk. De regering van de Verenigde Staten onder Abraham Lincoln, die op dat moment verwikkeld was in een eigen burgeroorlog, greep niet in.

Ferdinand Maximiliaan
Hij werd in 1832 geboren als eerste van drie jongere broers van de Oostenrijkse en later Oostenrijks-Hongaarse keizer, Franz Josef I. Hij stond bekend om zijn bijzonder slimme en nieuwsgierige aard en was het lievelingetje van zijn Beierse moeder Sophie. In februari 1853 trouwde hij met Prinses Charlotte van België en vestigde zich in de door Oostenrijk beheerste delen van Noord-Italië. Daar werd hij een populair leider die Oostenrijk goed vertegenwoordigde voordat hij in 1864 de keizerskroon van Mexico aanvaardde.
De jonge Maximiliaan, die oorspronkelijk door Frankrijk naar Mexico was gehaald als boegbeeld, bleek tamelijk onafhankelijk te zijn. In tegenstelling tot zijn conservatieve broer, Franz Josef, was hij een liberaal en zag zichzelf als Mexico’s keizer, niet als een werktuig van de Franse regering. Aanvankelijk werd hij geconfronteerd met enorme schulden van Frankrijk, onder meer voor het onderhoud van de Franse troepen, maar hij genoot niettemin hun steun en had zelfs een Oostenrijks vrijwilligersregiment.

Dit alles droeg bij tot het succes van de eerste twee jaren van zijn bewind. Zijn eerste belangstelling ging uit naar Mexico en het welzijn van het Mexicaanse volk, en hij probeerde te regeren op een manier die nationale geschillen zou oplossen. Hij hoopte dat zijn liberalisme zou leiden tot verzoening met de republikeinse oppositie; zijn troon bleef echter in gevaar omdat hij niet begreep dat zij hem in de eerste plaats als een Franse marionet beschouwden.

“De executie van keizer Maximiliaan”
(Edouard Manet, Musee du Louvre, Parijs)

Toen de Fransen zich realiseerden dat hun bezetting geen succes was geweest, en geconfronteerd werden met Mexicaans verzet en Amerikaanse oppositie na de dood van Lincoln, trokken ze zich in 1866 terug uit Mexico. Aangezien hij weigerde zijn troon op te geven om naar Europa terug te keren, bleef Maximiliaan achter zonder steun.

Geconfronteerd met een burgeroorlog en de republikeinse strijdkrachten onder leiding van Benito Juárez, voelde hij dat zijn invloed snel aan het afbrokkelen was. Met de groeiende realiteit van een terugkeer van het Juárez-regime kon hij minder dan een jaar standhouden voordat zijn troepen in Querétaro onder de voet werden gelopen. Op 19 juni 1867 werd Ferdinand Maximiliaan door een vuurpeloton geëxecuteerd. Hij was 35 jaar oud. Zijn lichaam werd teruggebracht naar Oostenrijk waar het in de Keizerlijke Crypte in Wenen ligt.

Erfenis van Maximiliaan’s bewind
Wat is er vandaag de dag nog over van deze historische episode? Wij weten dat de jongere Ferdinand Maximiliaan, lang voordat hij zijn troon in Mexico aanvaardde, alles in het werk stelde om trouw te betuigen aan zijn broer Franz Josef, op wiens leven een aanslag was gepleegd. Ter herinnering aan deze gebeurtenis liet Maximiliaan de “Votivkirche” oprichten, een kerk die een van de markante gebouwen van Wenen is aan de “Ringstraße”, de grote boulevard van de stad die het binnenste district omsluit. In deze neogotische kerk is een hoek gewijd aan Maximiliaan en Mexico en werden grote stenen gedenkplaten aangebracht na het tragische lot van Maximiliaan in Querétaro. Franz Josef liet ook een meer dan levensgroot standbeeld van “Ferdinand Maximilian, Erzherzog von Oesterreich, Kaiser von Mexiko,” oprichten bij het slot Schönbrunn in 1871. Het wordt tegenwoordig nog maar zelden opgemerkt.

De Votivkirche, Wenen
De meeste karakteriseringen van Maximiliaan en zijn ambitieuze, mooie vrouw Charlotte tonen hen als beschaafde, zelfs parlementaire aristocraten, maar gaan niet verder dan de directe nationale belangen van Mexico en het zuidwesten. Franz Werfel’s filmscript, Juárez en Maximiliaan, werd een prominente film in 1939, met Bette Davis in de rol van Charlotte. In het begin van de jaren 1950 werd in de film Vera Cruz, met Gary Cooper als een voormalige confederale officier en Burt Lancaster als een freelance huurling in de hoofdrollen, Max afgeschilderd als een vriendelijke, vaak grappige, maar uiteindelijk absolutistische leider die Mexico van zijn goud en democratische vrijheid wilde beroven.

Het Maximiliaan Mysterie
Uit de geschiedschrijving blijkt dat Ferdinand Maximiliaan is terechtgesteld door Benito Juárez en de rechtmatige Mexicaanse regering. Om het mysterie rond zijn laatste dagen nog groter te maken, beweert een recent verslag van Johann Georg Lughofer dat Maximiliaan niet werd gedood, maar omdat de kogels leeg waren, overleefde hij, vluchtte naar San Salvador onder een schuilnaam en genoot van een lang leven. Zijn vrijmetselaars-“broer”, Benito Juárez, zou zijn ontsnapping mogelijk hebben gemaakt. Er zijn echter geen serieuze bewijzen om dit verbazingwekkende verhaal te bevestigen.

Puerto Vallarta, een Mexicaanse stad van cultuur en toerisme aan de Pacifische kust, kreeg grote bekendheid toen filmregisseur John Houston het koos als filmlocatie voor Tennessee Williams’ “The Night of the Iguana.” In het centrum van de stad ligt het Restaurant & Café Kaiser Maximilian genoemd naar de onfortuinlijke Habsburg. Eigenaar Andreas Rupprechter-Angleberger, een geboren Oostenrijker uit Kitzbuehel, biedt de meest exquise Oostenrijkse keuken, en zijn vaardigheden als gastronomisch chef-kok gaan gepaard met zijn interesse in de korte regeerperiode van keizer Maximiliaan. Foto’s en memorabilia van Ferdinand Maximiliaan sieren het restaurant dat is gevestigd in het hotel, Los Arcos.

Cafe Maximilian
Peter Pabisch, emeritus hoogleraar Duitse en Europese studies aan de Universiteit van New Mexico in Albuquerque en medeoprichter (1975-76) en mededirecteur van de Duitse zomerschool van New Mexico in het dorp Taos Ski Valley, is schrijver van liedteksten en poëzie en heeft ook talrijke academische titels over Duitse auteurs gepubliceerd.