Noord-Iers conflict 50 jaar na dato: bedreigt een no-deal Brexit de vrede?
Het is 50 jaar geleden dat in Noord-Ierland een drie decennia durend sektarisch conflict uitbrak, waarbij ongeveer 3600 mensen om het leven kwamen.
Dit conflict, dat bekend staat als The Troubles, zette de in meerderheid protestantse bevolking, die wilde dat Noord-Ierland deel zou blijven uitmaken van het Verenigd Koninkrijk, tegenover de katholieke minderheid, die vond dat de regio deel moest uitmaken van de Ierse Republiek.
In 1998 werd een vredesakkoord getekend, maar twee decennia later is de democratie vastgelopen en dreigt Brexit oude wonden te openen.
“Noord-Ierland, zoals het wordt genoemd, is een mislukte entiteit,” zei James Toye, ooggetuige van enkele van de belangrijkste gebeurtenissen in het conflict in de afgelopen halve eeuw.
“Niets werkt hier, niets,” vervolgde hij. “Er is hier vrede… maar er is nog een lange weg te gaan naar verzoening.”
Er is weinig overeenstemming over wanneer The Troubles begon, maar een van de vonken sloeg over door gevechten tussen katholieken en protestanten in Derry/Londonderry op 12 augustus 1969.
Twee dagen later werden Britse troepen opgeroepen om de orde te herstellen. Het was een van de eerste grote confrontaties in het conflict.
Half jaar later kijken we naar de oorsprong van het conflict en welke invloed Brexit zou kunnen hebben op het opnieuw aanwakkeren van het geweld.
Hoe is Noord-Ierland ontstaan?
De historische relatie van Ierland met Engeland is complex en gaat meerdere eeuwen terug.
De eerste invasie door Engelse troepen vond al in de 12e eeuw plaats, maar Londen liet de macht pas in 1541 gelden toen Hendrik VIII de titel van koning van Ierland kreeg.
In de 16e en 17e eeuw trachtte het Britse koningshuis zijn greep op het land te verstevigen en legde het een reeks plantages aan om loyale Britse burgers in het gebied te vestigen.
Een daarvan, in Ulster, was een groot succes. Britse protestanten vestigden zich vanaf dat moment in de meest noordelijke provincie.
De overwinning van Willem van Oranje – Brits vorst van 1689 tot 1702 – op James II in de Slag bij Boyne hielp de protestantse superioriteit in de regio te verstevigen.
Het zijn de protestantse marsen in Noord-Ierland om deze triomf te vieren die tot op de dag van vandaag vaak voor problemen zorgen.
Een groeiende onafhankelijkheidsbeweging in het begin van de 20e eeuw leidde tot een Anglo-Ierse oorlog en de splitsing van het eiland in Noord-Ierland en de Republiek Ierland.
Noord-Ierland bestond uit zes van de negen graafschappen in Ulster, de meest noordelijke provincie van Ierland, en had een overwegend protestantse, pro-Londense bevolking.
Unionisten, nationalisten en identiteit
De protestantse bevolking in het noorden was trouw aan het Britse keizerrijk en zag zichzelf als Brits, niet als Iers. De katholieke nationalistische gemeenschap daarentegen, die in 1921 ongeveer een derde van de bevolking uitmaakte, identificeerde zich als Iers. Over het algemeen was de katholieke gemeenschap tegen de afscheiding.
“Het gaat niet echt om religie, het gaat om identiteit. Of je je nu identificeert als Brit of als Ier. Voor de buitenwereld lijkt het op twee verschillende stammen die met elkaar vechten, maar het gaat gewoon om identiteit,” aldus Julieann Campbell, coördinator erfgoed en programma’s bij het Bloody Sunday Museum.
Sindsdien is de katholieke bevolking aanzienlijk gegroeid en verwacht wordt dat zij in 2021 de meerderheid zal hebben bereikt (51%).
Burgerrechten en aanloop naar de Troubles
In de decennia na de oprichting van de staat had de katholieke minderheid het gevoel te worden buitengesloten van de macht in Noord-Ierland.
De Ulster Unionist Party (UUP) was van 1921 tot 1972 aan de macht geweest en zou een beleid van systematische discriminatie van Ierse nationalisten hebben gevoerd.
“We hadden, zoals ze zeggen, geleefd in een regime waarin je niet kon stemmen tenzij je eigendom bezat. Als je een bedrijf had, had je een X-aantal stemmen. Als je in een sociale woning woonde, had je geen stemrecht,” zei James Toye, die van 1953 tot de jaren negentig in de Bogside woonde, een katholieke volkswijk in Derry/Londonderry.
De Northern Ireland Civil Rights Association (NICRA) werd in 1967 opgericht en eiste hervormingen, waaronder “één man, één stem”, de afschaffing van de kiesdistricten, gelijke verdeling van volkshuisvesting en de opheffing van de “B-Specials”, een volledig protestantse paramilitaire politiereserve die als bevooroordeeld tegen katholieken werd beschouwd.
Een mars voor burgerrechten in Derry/Londonderry in oktober 1968 werd door leden van de Royal Ulster Constabulary (RUC) met wapenstokken uiteengeslagen. Verscheidene parlementsleden en vele burgers raakten gewond en het incident werd wereldwijd op televisie uitgezonden.
Dit voorval verontwaardigde de katholieke bevolking in Noord-Ierland en er volgden twee dagen van rellen in Derry/Londonderry.
Er vonden nog meer botsingen plaats tussen de politie en burgerrechtenactivisten in 1968 en 1969. Een specifiek incident dat naar verluidt de nationalistische bevolking heeft aangewakkerd, is de moord op Samuel Devenny in april 1969. De RUC drong het huis van Devenny’s familie binnen wegens zijn betrokkenheid bij recente NICRA-schermutselingen en sloegen hem en zijn tienerdochters. Devenny overleed enkele maanden later aan de gevolgen van zijn verwondingen.
Battle of the Bogside, 1969
Woede over discriminatie en aanvallen op burgerrechtenactivisten kwamen tot een hoogtepunt in augustus 1969, wat leidde tot de inzet van Britse troepen en het begin van The Troubles zoals we die nu kennen.
Als onderdeel van de jaarlijkse marsen, paradeerden de Apprentice Boys op 12 augustus 1969 langs de muren boven de Bogside in Derry. Deze parades komen nog steeds veelvuldig voor en worden door unionistische organisaties als de Orange Order en de Apprentice Boys of Derry gezien als de belangrijkste viering van hun protestantse cultuur.
Historisch gezien zijn de evenementen omstreden geweest, waarbij veel nationalisten het marsen zagen als een openlijke uiting van suprematie over de katholieke bevolking.
Er werden die dag verbale beledigingen uitgewisseld tussen de twee partijen en unionisten gooiden munten naar beneden op de woonruimte van de katholieken beneden “niet als projectielen, maar als beledigende symbolen van de armoede van Bogside,” aldus historicus Russell Stetler.
Note: Euronews nam contact op met de Apprentice Boys of Derry en vroeg om een verslag van de gebeurtenissen, maar geen van hen was beschikbaar voor een interview.
Lokale jongeren reageerden met het gooien van stenen naar de demonstranten, wat leidde tot een oproer tussen de bewoners en de politie dat drie dagen duurde en eindigde met de inzet van Britse troepen in Noord-Ierland.
James Toye was 15 tijdens de zogenaamde Slag om de Bogside en sprak met Euronews over wat er gebeurde:
“Er zouden lokale jongeren zijn geweest, er zou een beetje met stenen zijn gegooid, maar de RUC en hun volgelingen dwongen de mensen terug naar de Bogside. Dit zouden deze lokale jongeren en dat zijn geweest, waardoor de mars door kon gaan.”
“Als je jong bent, was het spannend. Ik bedoel, we waren van onze knieën gegaan, letterlijk en figuurlijk. En we besloten dat genoeg genoeg was.”
“En mensen besloten stelling te nemen en de RUC duwde hen terug de Bogside in. Maar de RUC had volgelingen die bekend stonden als Paisleyieten… Ze waren volgelingen van hem, dus waren ze bereid om binnen te dringen. En toen zeiden de mensen van de Bogside ‘genoeg is genoeg, ze komen er niet in’. En toen begonnen de barricades op te gaan,” herinnert hij zich.
“Nou, ik werkte in de winkel, de winkel die we hadden. Die was maar een paar honderd meter verwijderd van waar de hoofdactiviteit was. Dus ik was daar zo veel mogelijk, om steun te geven aan de mensen die daar vochten, de stenengooiers.
“Om eerlijk te zijn, als ik terugkijk, was het opwindend. Als je jong bent, was het opwindend. Ik bedoel, we waren van onze knieën gegaan, letterlijk en figuurlijk. En we besloten: genoeg is genoeg.”
Vijftig jaar geleden, in 1969, hadden Toye en zijn gemeenschap geen idee dat de rellen zouden leiden tot het dertig jaar durende sektarische conflict dat bekend werd als The Troubles.
“Er was geen betrokkenheid van het Ierse Republikeinse Leger (IRA),” voegde Toye eraan toe. “Er was niets van dat republikeinse gedachtegoed. Het was het volk tegen de staat. Maar ik moet zeggen, de jaren erna, na die strijd. We zagen niet wat ons te wachten stond. Op dat moment zagen we de vreselijke dingen die zouden gaan gebeuren niet.”
De Britse troepen werden op 14 augustus naar Noord-Ierland gestuurd in wat Londen een “beperkte operatie” noemde om de openbare orde te herstellen.
“En aanvankelijk, toen het Britse leger op 14 augustus rond zes uur ’s avonds binnenkwam… werden ze verwelkomd door de gemeenschap van Derry, omdat we dachten: wow, ze zijn hier om te helpen… De mensen maakten thee voor ze en brachten broodjes voor ze mee. Maar toen deden ze het werk waarvoor ze hier waren gekomen, namelijk de kant van de politie kiezen en de massa in toom houden, dus toen werden zij ook de onderdrukkers,” aldus Campbell.
De rellen verspreidden zich naar Belfast, waar zes jonge mannen omkwamen door toedoen van de RUC, Republikeinse en Loyalistische troepen. Het precieze begin van The Troubles is vaag, maar velen noemen deze rellen en de inzet van troepen als het begin van het conflict, terwijl anderen geloven dat ze eerder begonnen, tijdens de burgerrechtenmarsen in oktober 1968.
The Troubles
Het conflict duurde 30 jaar, met ongeveer 36.000 doden en 36.000 gewonden tot gevolg. De grens tussen de Republiek Ierland en Noord-Ierland was bezaaid met militaire controleposten en er was regelmatig geweld.
Veel inwoners van Noord-Ierland en de Republiek maakten geen korte reizen meer naar de andere kant vanwege de lange reistijd.
“Het dorp dat hemelsbreed het dichtst bij me ligt, lag er pas toen ik 26 was,” zei Catherine die ten zuiden van de grens opgroeide in de schaduw van de Troubles. (
“We waren ons zeer bewust van hoe moeilijk en hoe permanent de Troubles leken, omdat ik niets anders had gekend,” voegde ze eraan toe.
Na een lang vredesproces eindigde het conflict in 1998 met het Goede-Vrijdagakkoord. Paramilitaire groeperingen stemden ermee in zich op te heffen en er werd een akkoord over machtsdeling gesloten tussen unionisten en nationalisten.
Europese Unie
“Ik veronderstel dat het lidmaatschap van de Europese Gemeenschap een structuur heeft gecreëerd waarbij de Britse regering, en de Ierse regering elkaar op gelijke voet ontmoetten in een Europees partnerschap.
Velen in Noord-Ierland en ten zuiden van de grens zijn van mening dat het lidmaatschap van de Europese Unie een cruciale rol heeft gespeeld bij het herstellen van de spanningen in de staat.
Toye is van mening dat het einde van de banendiscriminatie in Noord-Ierland aan de EU te danken is. Toen hij een tiener was, hingen er op de ramen van kleine bedrijven borden met de tekst “Vacature: Geen katholieken.”
“Maar vandaag de dag is dat totaal veranderd en ik moet zeggen dat ik dat allemaal aan Europa te danken heb. Want er is een Europese Unie. Weet je, we zijn er trots op Ierse burgers te zijn. Momenteel leven we onder Brits gezag, maar we zijn Ierse burgers en we zijn Europeanen.”
Inwoners van Noord-Ierland hebben momenteel het recht te kiezen tussen het Britse of het Ierse staatsburgerschap, of beide als ze dat willen. Velen die in Noord-Ierland wonen, vrezen momenteel dat Brexit hen het recht zal ontnemen om hun nationaliteit te kiezen.
Lees meer: Worden Ierse burgers in Noord-Ierland echt geherclassificeerd als Brits? | #TheCube
Catherine, een lerares uit Co. Monaghan, wees er ook op dat Europa een bindende kracht is.
“Ik veronderstel dat het lidmaatschap van de Europese gemeenschap een structuur heeft geschapen waarin de Britse regering en de Ierse regering elkaar op voet van gelijkheid ontmoeten in een Europees partnerschap. Ze maakten deel uit van een grotere onderneming. Het normaliseerde de relaties tussen het Verenigd Koninkrijk en Ierland,” zei ze.
Harde Brexit ‘vuurt risico op conflict aan’
Als de Ierse backstop wordt gedumpt en er weer een harde grens wordt ingevoerd in Ierland, vrezen velen dat er een nieuw sektarisch conflict zal ontstaan.
Het heeft oude vijanden naar boven gehaald, dingen die we in bed aan het stoppen waren, dit is allemaal weer naar boven gekomen
Campbell zei dat de mogelijkheid van een herhaald conflict reëel is.
“Ik zie dat het potentieel er is als we niet proberen ermee te werken en het nu te stoppen. Maar ik denk dat het potentieel er altijd is. Maar ik denk dat Brexit het meer realiteit maakt.”
Van de door Euronews geïnterviewden kwam de harde grens die zou kunnen ontstaan als gevolg van een no-deal Brexit steeds weer naar voren als een reële angst voor het ontbranden van conflicten.
Catherine, die in het grensstadje Clones woont, uitte haar bezorgdheid.
“Zodra je een zichtbaar verschil hebt tussen de twee gebieden, is het heel moeilijk om die constructieve dubbelzinnigheid te hebben over wat de werkelijke identiteit van mensen is. Het polariseert de standpunten zeer snel en er bestaat uiteraard het gevaar dat wanneer die standpunten gepolariseerd zijn, het geweld opnieuw kan uitbreken,” zei ze.
Clones, Co. Monaghan is een van de steden die verspreid liggen langs de onzichtbare grens die al eeuwen van voor de afscheiding dateert. Diensten, wegen en eigendommen slingeren zo vaak over de lijn dat de inwoners niet in de gaten hebben wanneer ze de Britse jurisdictie zijn gepasseerd.
Toye, an eyewitness to the many of the key events of the Troubles including Bloody Sunday, echoed the others’ fears but did not believe the scale of mass violence would repeat itself again.
“Brexit has increased tensions definitely… De meerderheid, de overgrote meerderheid van de mensen hier wil in de Europese Unie blijven… En het heeft oude vijanden naar boven gehaald, dingen die we in bed aan het stoppen waren, dit is allemaal weer naar boven gekomen.”
“Als het een harde grens en installaties zou betekenen, ja dan zou ik me zorgen maken, maar het zou niet het geweld zijn dat we eerder hadden,” zei hij.
Lees meer: Brexit: wat is de Ierse backstop en waarom wil Boris Johnson het dumpen?
Violence in 2019
Als Brexit opdoemt, hebben de spanningen in Noord-Ierland een nieuwe potentie bereikt. In januari 2019 eiste een groep die zichzelf de “IRA” noemt de verantwoordelijkheid op voor het plaatsen van een autobom onder een politieauto. De bom ontplofte, maar niemand raakte gewond.
De moord op journaliste Lyra Mckee in april bevestigde veel angsten voor de opkomst van een nieuw tijdperk van sektarische groepen. De 29-jarige werd doodgeschoten in Derry terwijl ze verslag deed van een rel die volgde op politie-invallen. Er werden minstens 50 benzinebommen gegooid en twee auto’s in brand gestoken om de politie in te schatten.
Een andere bom werd begin juni onder de auto van een politieagent in Oost-Belfast geplaatst, maar ontplofte niet. In juli ontplofte een vermoedelijke bom in de stad Craigavon, waarbij de politie ervan uitging dat dissidente republikeinen de oorzaak waren.
Tijdens de jaarlijkse mars van de Apprentice Boys of Derry afgelopen weekend kregen de leden van de band kritiek omdat ze insignes van het “Parachute Regiment” droegen. Het eliteregiment van het Britse leger wordt in Noord-Ierland het meest geassocieerd als de groep achter de Bloody Sunday-moorden van 1972, waarbij 13 burgers tijdens een protest tegen burgerrechten door Britse troepen werden doodgeschoten
Een anonieme soldaat werd in maart van dit jaar beschuldigd van moord. Verschillende loyalistische groeperingen spraken na de veroordeling hun steun uit voor de zogenaamde “Soldier F”, waarbij velen het dragen van de badges van het Parachute Regiment door de Apprentice Boy als een teken van bondgenootschap beschouwden.
De week daarop vonden in Derry rellen plaats die volgens hoofdinspecteur Gordon McCalmont “ongewenste wanorde en vernieling” veroorzaakten. Alleen al op maandagavond werden 24 benzinebommen gegooid, aldus de politie.
Op maandag 19 augustus ontsnapte de politie ternauwernood aan een explosie toen een bom tot ontploffing kwam in de buurt van Wattle Bridge in Co. Fermanagh. Twee dagen eerder werd in de buurt een verdacht apparaat ontdekt dat niet ontplofte. De politie denkt dat het eerste apparaat een lokvogel was om politie en ATO-personeel “naar het gebied te lokken om ze te vermoorden.”
Lees meer: Brexit Guide: where are we now?
Note: Het artikel is op 19/08/2019 bijgewerkt met de detonatie van een apparaat in Co. Fermanagh.