The End of WWII and the Division of Europe

Ondanks hun bondgenootschap in oorlogstijd, liepen de spanningen tussen de Sovjet Unie en de Verenigde Staten en Groot Brittannië snel op toen de oorlog ten einde liep en de leiders bespraken wat te doen met Duitsland. De naoorlogse onderhandelingen vonden plaats op twee conferenties in 1945, één voor het officiële einde van de oorlog, en één erna. Deze conferenties vormden het begin van de Koude Oorlog en van een verdeeld Europa.

De Conferentie van Jalta

In februari 1945, toen ze zeker waren van een geallieerde overwinning, kwamen de Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt, de Britse premier Winston Churchill en Stalin in de buurt van Jalta, op de Krim, bijeen om de reorganisatie van het Europa van na de Tweede Wereldoorlog te bespreken. De leiders van elk land hadden hun eigen ideeën voor de wederopbouw en het herstel van de orde in het door oorlog verscheurde continent. Roosevelt wilde Sovjet-deelname aan de nieuw gevormde Verenigde Naties en onmiddellijke steun van de Sovjets in de strijd tegen de voortdurende oorlog in de Stille Oceaan tegen Japan. Churchill pleitte voor vrije en eerlijke verkiezingen die zouden leiden tot democratische regimes in Midden- en Oost-Europa, met name in Polen. Stalin daarentegen wilde een “invloedssfeer” van de Sovjet-Unie in Midden- en Oost-Europa, te beginnen met Polen, om de Sovjet-Unie een geopolitieke bufferzone te verschaffen tussen haar en de westerse kapitalistische wereld.

Na veel onderhandelen werden de volgende resultaten van de conferentie van Jalta bereikt:

• Onvoorwaardelijke overgave van nazi-Duitsland, de verdeling van Duitsland en Berlijn in vier bezettingszones onder controle van de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Frankrijk en de Sovjet-Unie.
• Duitsers, burgers en krijgsgevangenen, zouden worden gestraft voor de oorlog (herstelbetalingen) gedeeltelijk door middel van dwangarbeid om de schade te herstellen die zij aan hun land en aan anderen hadden toegebracht.
• Polen werd gereorganiseerd onder de communistische Voorlopige Regering van de Republiek Polen, en Stalin beloofde er vrije verkiezingen toe te staan (maar slaagde er niet in daar ooit gevolg aan te geven).
• De Sovjet-Unie stemde in met deelname aan de Verenigde Naties met een gegarandeerde positie als permanent lid van de Veiligheidsraad.
• Stalin stemde in met deelname aan de oorlog tegen Japan drie maanden na de nederlaag van Duitsland.

De Conferentie van Potsdam

Snel na de conferentie werd duidelijk dat Stalin niet van plan was zijn deel van de onderhandelingen na te komen. Hij stond uiteindelijk verkiezingen toe in Polen, maar niet voordat hij Sovjettroepen stuurde om alle oppositie tegen de communistische partij die de voorlopige regering controleerde, uit te schakelen. De “verkiezingen” van 1947 verstevigden de communistische heerschappij in Polen en maakten het land tot een van de eerste Sovjet-satellietstaten.

Een tweede conferentie werd gehouden van 17 juli tot 2 augustus 1945 in Potsdam, Duitsland. Roosevelt was in april gestorven, dus vertegenwoordigde zijn opvolger, president Harry Truman, de Verenigde Staten. Churchill keerde terug om Groot-Brittannië te vertegenwoordigen, maar zijn regering werd halverwege de conferentie verslagen en de nieuwgekozen premier Clement Attlee nam het roer over. Ook Stalin keerde terug. Stalins acties in Polen en andere delen van Oost-Europa waren tegen die tijd welbekend, en het was duidelijk dat men er niet op kon vertrouwen dat hij zijn deel van de afspraak zou nakomen. In het licht hiervan waren de nieuwe vertegenwoordigers van de Verenigde Staten en Groot-Brittannië veel voorzichtiger in hun onderhandelingen met Stalin. Met name Truman was van mening dat Roosevelt Stalin te veel had vertrouwd en werd zeer achterdochtig ten aanzien van de acties van de Sovjet-Unie en Stalins ware bedoelingen. De uiteindelijke afspraken in Potsdam betroffen:

• De decentralisatie, demilitarisering, denazificatie en democratisering van Duitsland
• De verdeling van Duitsland en Berlijn, en Oostenrijk en Wenen in de vier bezettingszones die in Jalta zijn geschetst
• Vervolging van nazi-oorlogsmisdadigers
• Terugkeer van alle nazi-annexaties naar hun vooroorlogse grenzen
• Verlegging van de oostgrens van Duitsland naar het westen om het land te verkleinen, en verdrijving van de Duitse bevolkingsgroepen die buiten deze nieuwe grens in Tsjecho-Slowakije woonden, Polen en Hongarije
• Omvorming van Duitslands vooroorlogse zwaar-industriële economie (die uiterst belangrijk was geweest voor de militaire opbouw van de nazi’s) in een combinatie van landbouw en lichte binnenlandse industrie
• Erkenning van de door de Sovjet-Unie gecontroleerde Poolse regering
• Aankondiging van de Verklaring van Potsdam door Truman, Churchill en de Chinese leider Chiang Kai-sheck, waarin de voorwaarden voor de overgave van Japan werden uiteengezet: overgave of “onmiddellijke en totale vernietiging”

Ontbinding: Socialistische Sovjet Republieken

Op grond van de overeenkomst van Jalta zou de Sovjet-Unie Japan op 15 augustus binnenvallen. Hoewel in de verklaring van Potsdam niet specifiek melding werd gemaakt van de nieuw ontwikkelde atoombom, had Truman tijdens de conferentie tegenover Stalin gesproken over een nieuw krachtig wapen. De timing van de bombardementen, op 6 en 9 augustus, doet vermoeden dat Truman er de voorkeur aan gaf de Sovjet-Unie buiten de oorlog in de Stille Oceaan en buiten de naoorlogse betrekkingen met Japan te houden. Bovendien was dit nucleaire wapenfeit van de Verenigde Staten ook een waarschuwing aan het adres van de Sovjet-Unie, en maakte het een einde aan de wens van beide partijen om verder samen te werken.

De Sovjets annexeerden hun eerste gebieden in Oost-Polen op 17 september 1939, onder de voorwaarden van het niet-aanvalsverdrag met nazi-Duitsland. Kort daarna trok het Rode Leger ten strijde tegen Finland om een bufferzone ter bescherming van Leningrad (Sint-Petersburg) veilig te stellen. Na afloop van de oorlog stond Finland de door de Sovjets geëiste gebieden plus Karelië af. De Sovjet-Unie annexeerde vervolgens de Baltische staten, Estland, Letland en Litouwen, alsmede Moldavië in 1940. Verscheidene andere gebieden (het huidige Oekraïne, Oezbekistan, Kazachstan, Wit-Rusland, Azerbeidzjan, Georgië, Tadzjikistan, Kirgizië, Turkmenistan en Armenië) waren al vóór 1939 geannexeerd.

Naast de republieken opereerden verscheidene landen in Oost-Europa als satellietstaten van de Sovjet-Unie. Deze landen maakten officieel geen deel uit van de USSR, maar hun regeringen waren loyale stalinisten, en keken daarom politiek en militair aan tegen de Sovjet-Unie via het Warschaupact.

Een verdeeld Duitsland

Na de conferentie van Potsdam werd Duitsland verdeeld in vier bezettingszones: Groot-Brittannië in het noordwesten, Frankrijk in het zuidwesten, de Verenigde Staten in het zuiden en de Sovjet-Unie in het oosten. Berlijn, de hoofdstad die op Sovjet grondgebied lag, werd ook in vier bezette zones verdeeld. Duitsland verloor ook grondgebied ten oosten van de rivieren Oder en Neisse, dat onder Poolse controle kwam. Ongeveer 15 miljoen etnische Duitsers die in dit gebied woonden, werden gedwongen te vertrekken en moesten tijdens hun verdrijving vreselijke omstandigheden doorstaan. Velen bevroren of stierven van de honger in overvolle treinen, terwijl anderen werden onderworpen aan dwangarbeiderskampen onder Poolse en Tsjechoslowaakse regeringen.

West-Duitsland, of de Bondsrepubliek Duitsland, werd officieel opgericht in mei 1949. Oost-Duitsland, of de Duitse Democratische Republiek, werd in oktober 1949 opgericht. Onder hun bezettingsregeringen volgden de twee Duitslanden zeer verschillende wegen. West-Duitsland was geallieerd met de VS, het VK en Frankrijk en werd een westers kapitalistisch land met een markteconomie. Oost-Duitsland daarentegen was geallieerd met de Sovjet-Unie en kwam onder een sterk gecentraliseerd communistisch bewind te staan. More information about the socioeconomic paths of the two Germanys, as well as those of Western and Eastern European countries can be found in later sections.

Video: Germany After WWII

Credits: This page was curated by CES.