The Giraffe’s Short Neck

4) Er zijn andere manieren om het hoge gebladerte van bomen te bereiken. Van geiten is bijvoorbeeld bekend dat ze in bomen klimmen en het gebladerte opeten (zie figuur 3). Waarom hebben zich geen boomklimmende bladeters (folivoren) op de savanne ontwikkeld? Zij zouden het voordeel hebben gehad dat zij zich gemakkelijk op alle niveaus konden voeden en zouden in dat opzicht een groter aanpassingsvermogen hebben gehad dan de sterk gespecialiseerde giraffe. De langnekgiraf, een antilope, staat vaak op zijn achterpoten en snuffelt, waarbij hij hoogten van twee meter en meer bereikt. De veel grotere en zwaardere olifant staat soms zelfs op zijn achterpoten en strekt zijn slurf uit om hoge ledematen te bereiken – maar niemand denkt dat de olifant zijn slurf heeft ontwikkeld als gevolg van selectiedruk om hoger voedsel te bereiken.

In het kort, er is niets in deze theorie dat een dwingend verband aantoont tussen been- en nekverlenging en het eten van hoge ledematen. Alleen omdat giraffen een lange nek en lange poten hebben en voedsel hoog in de bomen kunnen bereiken, betekent niet dat een behoefte om hoog te kunnen snuffelen een oorzakelijke factor was in de evolutie van die kenmerken.

Het is duidelijk dat zowel Darwins als Lamarcks opvattingen over de evolutie van giraffen zeer speculatief waren. Het idee dat giraffen langere poten en nekken ontwikkelden om hoger voedsel te bereiken lijkt aannemelijk, zelfs overtuigend, zolang we (1) het idee niet doordenken in al zijn implicaties en (2) geen rekening houden met essentiële waarnemingen van giraffengedrag en ecologie. Uiteindelijk is het idee noch logisch overtuigend, noch gebaseerd op feiten.

Alternatieve verklaringspogingen

Pincher (1949) stelt, na Darwins verklaring bekritiseerd te hebben, voor dat het “meest bijzondere kenmerk van de giraffe niet de lengte van de nek is, maar de lengte van de voorpoten.” Door de ontwikkeling van lange poten heeft de giraffe een enorme pas gekregen, zodat hij zich relatief snel kan voortbewegen voor zijn grootte. Hierdoor heeft de giraffe nog maar één roofdier – de leeuw. Pincher verklaart daarom de “buitensporige lengte van zijn voorpoten als het effect van natuurlijke selectie die voortdurend optreedt via de jager-jager relatie, zoals in het geval van zoogdieren met hoeven in het algemeen”. De nek volgde op zijn beurt de langer wordende poten, zodat de giraffe nog steeds de grond kon bereiken en drinken.

Het is vreemd dat Pincher in staat is Darwin’s visie zo duidelijk te bekritiseren en toch niet inziet dat hij hetzelfde soort inadequate verklaring voorstelt. De voorouder van de giraffe kan evengoed een grotere omvang of meer loopspieren hebben ontwikkeld, die beide zouden hebben geholpen om roofdieren te ontwijken. Feit is dat de giraffe, ondanks zijn grootte en lange pas, nog steeds door leeuwen wordt gejaagd. En zoals een studie van honderd door leeuwen gedode giraffen in Zuid-Afrika aantoonde, werden bijna tweemaal zoveel stieren gedood als koeien (Pienaar 1969; geciteerd in Simmons en Scheepers 1996). De langere pas van stieren helpt hen blijkbaar niet om leeuwen beter te ontwijken dan de kortbenige vrouwtjes. Wie weet of hun lange pas hen op de een of andere manier kwetsbaarder maakt? Weer een speculatief idee in de prullenbak.

Brownlee (1963) speculeert dat de verlenging van de ledematen en de nek bij de giraffe de giraffe een relatief groot oppervlak geeft, waardoor hij warmte zou moeten kunnen afvoeren. Dit zou een voordeel zijn in het hete tropische klimaat, zodat de tendens tot verlenging zou zijn aangemoedigd door natuurlijke selectie, aangezien de grootste dieren het best in staat zouden zijn geweest hittegolven te overleven.

Zoals bij de andere voorgestelde “verklaringen,” is de centrale vraag: Is Brownlee’s idee geworteld in de werkelijkheid? Door zijn lange poten en nek, lijkt de giraffe een groot oppervlak te hebben. Maar oppervlakte alleen is niet belangrijk; het is de verhouding van het warmte producerende volume tot de oppervlakte die cruciaal is. Een klein dier heeft een klein volume in verhouding tot een zeer grote oppervlakte, terwijl een groot dier een zeer groot volume heeft in verhouding tot zijn relatief kleine oppervlakte.* Nu is de giraffe een zeer groot dier met een tonvormige romp. Hoewel zijn nek lang is, is hij ook volumineus; alleen de onderste delen van de poten, die relatief weinig bloedvaten bevatten, zouden de verhouding oppervlakte/volume aanzienlijk vergroten. Krumbiegel (1971) schat dat de verhouding tussen volume en oppervlak bij de giraffe 11:1 is, in vergelijking met bijvoorbeeld een kleinere antilope met lange nek, de gerenuk, die een verhouding van 4,7:1 heeft (vergelijkbaar met de mens). Met andere woorden, ondanks de schijn heeft de giraffe nog steeds een zeer groot volume in verhouding tot zijn oppervlakte en zijn unieke vorm geeft geen reden om te denken dat hij geëvolueerd is in verband met het afvoeren van warmte.

Meer recent hebben Simmons en Scheepers (1996) voorgesteld dat seksuele selectie de verlenging en vergroting van de nek bij de mannetjes heeft veroorzaakt. Deze wetenschappers plaatsen hun ideeën in relatie tot bekende feiten en wijzen op tekortkomingen in relatie tot grotere contexten – een gelukkig contrast met de andere hypothesen die we hebben besproken. Zij beschrijven hoe mannelijke giraffen vechten door tegenstanders neer te knuppelen met hun grote, massieve koppen; de nek speelt de rol van een gespierde handgreep. De grootste mannetjes (met de langste nek) zijn dominant tegenover andere mannetjesgiraffen en paren vaker. Aangezien mannetjes met een lange nek vaker paren, werkt selectie in het voordeel van lange nekken. Dit zou ook helpen verklaren waarom mannetjes niet alleen absoluut langere, maar ook verhoudingsgewijs zwaardere koppen hebben dan wijfjes. Deze hypothese lijkt te stroken met het verschil tussen mannelijke en vrouwelijke giraffen. Zij geeft tenminste een beeld van hoe de langere nek van mannetjes in de evolutie kan worden gehandhaafd. Maar het zegt ons niets over de oorsprong van de nekverlenging bij giraffen op zich – de nek moet een lengte van een of twee meter bereiken om als wapen te kunnen worden gebruikt om te knuppelen. Hoe werd de nek überhaupt zo lang? Bovendien wordt de vrouwelijke giraffe buiten beschouwing gelaten in de verklaring, en Simmons en Scheepers kunnen alleen maar speculeren dat de nekverlenging bij de vrouwtjes op de een of andere manier die van de mannetjes heeft gevolgd. Uiteindelijk geven de auteurs toe dat de nekverlenging ook andere oorzaken kan hebben gehad en dat het knotten van de kop een gevolg is van een lange nek en geen oorzaak.

Heeft de giraffe echt een lange nek?

Alle bovenstaande verklaringen voor de evolutie van de lange poten en de lange nek van de giraffe zijn onbevredigend. Elk van de auteurs ziet problemen in andere verklaringen, maar blijft binnen hetzelfde verklarende kader wanneer hij zijn eigen hypothese naar voren brengt. Niemand ziet de noodzaak in om buiten het kader te treden en te kijken naar de moeilijkheden van de algemene benadering. De wetenschappers abstraheren individuele kenmerken (lange nek, lange benen, grote oppervlakte) en beschouwen deze geïsoleerd van de rest van het organisme. Het individuele kenmerk wordt dan in verband gebracht met één vermeende oorzakelijke factor in de omgeving (droogte, hitte, roofdiervermijding, concurrentie van mannetjes). Het verband tussen de individuele eigenschap en de omgevingsfactor wordt verondersteld de evolutie van die eigenschap te verklaren.

Maar dit is een zeer problematische procedure. De nek van de giraffe vervult een groot aantal functies – hij maakt het mogelijk om van hoge takken te eten, dient als wapen bij mannetjes, brengt het hoofd op een hoogte die de giraffe een groot gezichtsveld geeft, wordt gebruikt als slinger bij het galopperen, enzovoort. Vrijwel alle structuren en organen in het dierenlichaam zijn multifunctioneel en staan dynamisch in wisselwerking met andere multifunctionele structuren en organen. Wanneer wetenschappers er één enkele functie uitpikken en zich uitsluitend daarop richten om een multifunctioneel orgaan te verklaren, kan hun verklaring alleen maar ontoereikend zijn. Dit is vergelijkbaar met geloven dat je met één kleur een rijkgeschakeerd, kleurrijk beeld van een landschap kunt schilderen. Het werkt gewoon niet.