Waarom wordt een medisch deskundige een ‘arts’ genoemd?

Wij in de woordenboekhandel hebben de neiging ons meer te concentreren op nieuwe woorden die in de taal komen dan op woorden die haar stilletjes verlaten. Dat is begrijpelijk en zelfs voorspelbaar, maar soms vertellen de overblijfselen van in onbruik geraakte woorden die zich in het zicht verbergen, ons een verhaal over hoe de taal zich heeft ontwikkeld.

Voorbeeld: een wetenschapper bestudeert de wetenschap; een tandarts past tandheelkunde toe; een loodgieter werkt met loodgieterij. Maar waarom wordt iemand die geneeskunde beoefent, arts genoemd?

“Natuurkunde” en geneeskunde

Het blijkt dat natuurkunde vanaf de jaren 1400 werd gebruikt om “de praktijk van het genezen van ziekten” en “een geneesmiddel tegen ziekten” te betekenen – beide worden nu gewoonlijk uitgedrukt met het woord geneeskunde. In premoderne tijden waren de studie van de geneeskunde en de natuurwetenschap nauw met elkaar verbonden, en de term physic was op beide van toepassing.

In Shakespeare’s tijd werd physic gebruikt om “geneeskunde” te betekenen en physician werd gebruikt zoals we dat nu nog steeds doen, en betekende “iemand die de geneeskunde beoefent”:

This Physicke but prolongs thy sickly days (Hamlet)

More needs she the divine than the physician. (Macbeth)

Shakespeare’s tijdgenoot Thomas Nashe gebruikte de physic als personificatie van de geneeskunde in zijn gedicht genaamd “A Litany in Time of Plague”:

Rich men, trust not in wealth,

Gold cannot buy you health;

Physic himself must fade.

Alles is gemaakt om te eindigen,

De pest gaat snel voorbij;

Ik ben ziek, ik moet sterven.

Medicine was een synoniem voor dit “remedie tegen ziekte” gebruik van physic, en de twee woorden hebben eeuwenlang naast elkaar bestaan:

Zo deden zij alle dingen die in strijd waren met hun veiligheid, alsof de ware geneesheer van allen geen physic of medicine aan de wereld had geschonken
-William Camden, Britain, or A chorographicall description of the most flourishing kingdomes, 1637

In het woordenboek van Nathan Bailey uit 1725, het grootste woordenboek van die tijd, is de definitie van geneeskunde geschreven in termen van fysica:

MEDICIJN : de Kunst der Physik; ook een Physische Remedie.

En toch, in hetzelfde woordenboek, drukt Bailey ook duidelijk het besef uit van een veranderende woordenschat naarmate de wetenschappelijke normen evolueerden:

PHYSICK : is in het algemeen de Wetenschap van alle materiële Wezens, of wat dan ook betrekking heeft op het Systeem van dit zichtbare Woord, hoewel het in een meer beperkte en oneigenlijke zin wordt toegepast op de Wetenschap van de Geneeskunde ; de Kunst van het genezen van Ziekten, of daartoe bereide Geneesmiddelen

Afgebakende Vakken van Wetenschap

Met zijn oordeelkundige “oneigenlijke” opmerking erkende Bailey een wetenschappelijke, culturele en taalkundige verandering; pas nadat meer gespecialiseerde vakgebieden zich van elkaar hadden afgescheiden, werden de woorden die deze vakgebieden benoemden ingeburgerd. In de 18e eeuw scheidde de scheikunde zich van de alchemie, de astronomie scheidde zich van de astrologie, de biologie kreeg een naam, en de natuurkunde beperkte zich tot de studie van materie en energie in plaats van levende wezens.

Een eeuw later, in 1828, geeft Noah Webster ook fysica zowel een definitie als een opmerking over het vervagende gebruik ervan:

1. De kunst van het genezen van ziekten. Dit wordt nu in het algemeen geneeskunde genoemd.

Fysicus vs. Fysicus

Hiermee strandde het medische gebruik van physic, lexicaal gesproken: physics was de naam voor een nieuwe tak van wetenschap, en medicine verdrong handig en volledig het gebruik van physic dat niet langer werd gebruikt.

Physician, echter, heeft de memo niet gekregen. Het werd lange tijd gebruikt voor zowel “iemand die de natuurwetenschap bestudeert” als “iemand die de geneeskunde beoefent”, maar toen het gebied van de natuurkunde eenmaal was geïsoleerd van de andere en uiteindelijk, in de jaren 1800, de term physicist werd bedacht als de term voor een specialist in de nieuwe wetenschap, bleef de term physician over met de overblijfselen van een stamwoord waarvan de betekenis was veranderd. In het Frans wordt het woord médecin gebruikt voor een persoon die de geneeskunde beoefende – maar het Engels is niet zo rigoureus logisch.

Physicians, Doctors, and Surgeons

Natuurlijk zouden we een arts gewoon een dokter kunnen noemen, maar zelfs dit is een term die in de loop der tijd is veranderd. Dokter komt van het Latijnse woord voor “leraar,” en gaf ons verwante woorden als doctrine en document. In de King James Bijbel betekent het zoiets als “een godsdienstgeleerde”:

En het geschiedde, dat zij hem na drie dagen in den tempel vonden, zittende te midden van de doktoren, hen beide horende, en hun vragen stellende.

Later werd de term gebruikt voor hen die de hoogste graad van geleerdheid in een bepaald vakgebied bereikten, waarbij de geneeskunde tot de disciplines behoorde. Misschien is het gewoon omdat het publiek veel meer reden heeft om een arts op te zoeken dan bijvoorbeeld een doctor in de literatuur of in de toegepaste wiskunde, dat arts als algemene term synoniem werd voor praktiserend arts in plaats van praktiserend fysicus.

Ten slotte is er nog een bijna-synoniem: chirurg. Op chirurgie werd vaak neergekeken door artsen en werd in feite uitgevoerd door barbiers vanaf de middeleeuwen tot ver in de jaren 1700 (de Oxford English Dictionary heeft zelfs een vermelding voor barbier-chirurgijn)-het is de reden waarom een barbierspaal rood en wit is tot op de dag van vandaag. They were trained by apprenticeship and their manual skills were considered less intellectually challenging than the educations that made physicians “doctors.”

Ultimately, of course, surgeons became the highly trained and highly skilled people we know them to be, and whether we call them doctors or physicians, are among the medical professionals who are trusted because of their demonstrable expertise.