Wat de &%$@?

Hoe is dit voor een professioneel grafschrift: “Ik zou waarschijnlijk niet het F-woord hebben gezegd.” Het is de recente klaagzang van voormalig Yahoo! CEO Carol Bartz, na haar abrupte ontslag per telefoon bij het bedrijf acht maanden eerder. Bartz liet zich de meest indringende vloeken niet zomaar ontglippen als een champagnehikje op een conferentie. Tijdens haar tweeënhalf jaar durende ambtstermijn bij de techgigant heeft ze het publiek met pepperspray bespoten met godslastering. Haar indiscretie was niet helemaal haar ondergang, natuurlijk. Maar de vloedgolf van kritiek die volgde – in combinatie met haar late spijt – deed deze vuilbekkende vrouw zich afvragen: Is het tijd om het F-woord op te geven?

Het zal niet makkelijk zijn. Ik scheld graag. Misschien herinner jij je je eerste zoen nog levendig. Ik niet. Maar de eerste keer dat ik vloekte, kan ik me alles nog voor de geest halen. Het was een vochtige zomeravond. Ik was een jaar of zeven en zat tussen mijn broer en zus op de achterbank van onze bosgroene stationwagon. Een scheur in de vinyl bekleding knaagde aan mijn blote dij. De bloedsuiker neerslag van te veel Junior Mints en Twizzlers bij een drive-in film maakte ons allemaal punchy, wispelturig. We waren een familie van tijger haaien, hardwired om aan te vallen. Mijn broer gaf me plotseling een harde elleboog, en ik draaide me om en siste: “Krijg de klere.” Hij hijgde. De wagen zwenkte. Zonder zich om te draaien, stak mijn vader zijn open hand terug in het donker en gaf me een klap op mijn oor. Het prikte niet. Zelfs de knal van zijn gouden college ring kon me niet doen huiveren. Ik voelde alleen opwinding.

Dat dacht ik tenminste. Dankzij Richard Stephens, universitair hoofddocent psychologie aan de Keele University in het Verenigd Koninkrijk, weet ik nu dat mijn godslasterlijke snauw een adrenalinestoot door mijn lichaam veroorzaakte. Een paar jaar geleden onderzocht hij het pijnstillende effect van vloeken door studenten hun handen in ijswater te laten dompelen, zo lang als ze konden verdragen. Eerst herhaalden ze een vloek naar keuze, daarna zeiden ze een onschuldig woord. “Als ze vloekten, konden ze de pijn beter verdragen,” zegt Stephens, die ook de eerder genoemde adrenalinestoot opmerkte. “Vloeken verhoogt de hartslag en zet de vlucht-of-vecht reactie van het lichaam in werking.”

Het is heel logisch als je erover nadenkt. Wie is er niet door het lint gegaan na het schroeien van een vingertop of het stoten van een teen? En ik vond het geweldig om te horen dat het soms loont om vuil te praten. Stephens begon zijn onderzoek nadat hij zijn vrouw tijdens de bevalling van hun dochter scheldwoorden hoorde slaken. (Voor de goede orde, ik had een ruggenprik en een gezegende korte bevalling. Geen piepje te horen.) Nog interessanter is het feit dat Stephens vond dat de meest ongeoorloofde taal de meeste opluchting gaf. “We hebben een soort tusseneffect aangetoond met de minder ernstige woorden,” zegt hij. In wezen, als een schreeuwde verdomme fungeert als Advil, fuck is, nou ja, Vicodin.

Die echt slechte woorden zijn altijd mijn favoriete geweest. Met slechts één definitieve lettergreep en een kakofonie van duellerende medeklinkers, raken ze de lucht hard en snel, als een batterij snelle klappen. Zelfs als ik mijn ogen sluit en de vier letters f tot k voor me zie in een schattig bubbeltype, verstrakken mijn kaken en trekken mijn schouders. Dat komt omdat scheldwoorden lijken te worden opgeslagen in de frontale cortex, die verbonden is met emotie; gewone taal bevindt zich aan de linkerkant van de hersenen. (Als je dat weet, begrijp je ook waarom slachtoffers van een beroerte die niet meer kunnen praten, soms nog net zo vloeken als Samuel L. Jackson). Wie de term F-bom heeft bedacht, heeft zowel de fonetische kracht van het oorspronkelijke woord als de resonerende kwaliteit ervan gevat. En naar mijn mening is één goed uitgesproken scheldwoord altijd beter dan de luisteraar te bestoken met een hele reeks scheldwoorden.

Harvard-professor Steven Pinker is het met me eens. Hij wordt gezien als de Mick Jagger onder de taalkundigen en wijdde een heel hoofdstuk aan godslastering in zijn bestseller uit 2007, The Stuff of Thought: Language as a Window Into Human Nature. “Je kunt een scheldwoord als fuck gebruiken om in principe de emotionele centra van de hersenen te prikkelen en een luisteraar op te peppen,” zegt Pinker, die zacht spreekt en vieze woorden net zo sierlijk laat klinken als Franse macarons. “Maar als het te veel gebruikt wordt, verschuift het woord van taboe naar normaal en heeft het niet meer hetzelfde effect. Dat hebben we in de twintigste eeuw zien gebeuren.”

Dat gebeurt in elke aflevering van Jersey Shore en in veel andere tv-shows. Een onderzoek – met de slinkse titel “Habitat for Profanity” – naar prime-time netwerkprogramma’s door de conservatieve belangengroep Parents Television Council wees uit dat het gebruik van een gedempt of geblurd F-woord tussen 2005 en 2010 met 2.409 procent is gestegen. Het ging van 11 totale gevallen naar 276 in die vijf jaar. En in dat onderzoek zijn de realityshows op kabelnetten nog niet eens meegerekend, waar het mogelijk is om bliep gebruikt te horen worden als werkwoord, zelfstandig naamwoord, voornaamwoord, bijvoeglijk naamwoord en gerundium – alles in één zin. Overigens krijgen serievloekers wel hun verdiende loon als het op pijnbestrijding aankomt. In een vervolgstudie uit 2011 ontdekte Stephens dat mensen die overmatig vloekten – tot wel 60 keer per dag – daar geen verlichting van de pijn van ondervonden, omdat de emotionele respons in de hersenen na herhaalde blootstelling verzwakt.

Je zult mij nooit betrappen op kettingzweeken. De kracht en aantrekkingskracht van schunnige taal ligt in haar vermogen om te ontwapenen. Iemand als Snooki ruikt naar godslastering van haar poef tot haar teenring. Je bent niet verbaasd als ze zes F-bommen in een zin laat ontploffen. Ik vergelijk dat soort misbruik met overaccessorizing. Als een zin – of een kleine zwarte jurk – vraagt om opvallende juwelen, een zijden sjaal en een fedora, dan is het tijd om je garderobe of je woordenschat opnieuw te evalueren. Ik geef de voorkeur aan een vrouw die terloops kan vloeken met originaliteit, elegantie en autoriteit. Carole Lombard kreeg de bijnaam “de profane engel” omdat ze eruit zag als een sylph maar vloekte als een stuwadoor.

Maar mijn eigen persoonlijke icoon met een grote mond zal altijd wijlen Elizabeth Taylor blijven. Een tiental jaren geleden interviewde ik haar in haar huis in Bel Air, met zijn zandwitte vloerbedekking en verblindende Baccarat op elk oppervlak. Mensen waarschuwden me dat ze zo onvoorspelbaar kon zijn als een sidderaal. Ik was versteend. Maar binnen enkele minuten na mijn aankomst noemde Taylor de tint van haar potje hot-pink lipgloss “Slet” en vertelde ze me dat een bepaalde collega “echt op mijn kont zat.” Verder vertelde ze over een ruzie met Richard Burton in een vliegtuig dat klaar was om op te stijgen. Taylor had een helderziend gevoel dat de vlucht zou neerstorten. Ze wendde zich tot haar man en zei: “Weg met de bagage. Ik vertrek.” Om deze zestigjarige filmlegende – en nog een dame ook – te horen praten als een mokkel, stelde me meteen op mijn gemak. Johnny Depp zei ooit dat Taylor “vloekt als een zeeman, en ze is hilarisch.”

Maar in tegenstelling tot mij, had Taylor toen geen dochtertje dat elk woord nadeed. En beroemdheden hoeven zich niet echt een weg te banen door de beleefde maatschappij. Nu ik ouder word, merk ik dat mijn leeftijdsgenoten zichzelf censureren, en ik voel me als het laatste meisje aan de bar, dat haar cocktail slist en naar binnen gutst. Ik kan me niet herinneren dat iemand “laatste ronde” zei als het op vloeken aankomt. Sommige vrienden vertellen me dat ze ermee gestopt zijn toen ze ouders werden. Een van hen zegt dat ze is gestopt met vloeken nadat ze “Ik ben zo fucking blij voor ze” had gezegd in een op video opgenomen trouwtoast.

Ah, de onvrijwillige blunder. Ik vertrouw mijn hersenen en tong ook niet. In 1945 schreef Emily Post een column over godslastering die me perfect profileerde. Ze wees erop dat “het ergste van alles zijn de normaal gesproken welgemanierde vrouwen die zich er niet eens van bewust zijn hoe vaak ze scheldwoorden gebruiken.”

Of onbewust mensen beledigen, wat dat betreft. In een recent onderzoek van de Universiteit van Arizona, dat voortborduurde op Stephens’ theorie over vloeken en pijn, werd de kwestie van de sociale kosten van vloeken aan de orde gesteld. In dit geval droegen vrouwen die te maken hadden met borstkanker of reumatoïde artritis recorders, en de onderzoekers noteerden naar behoren hun gebruik van godslastering onder vrienden en familie. Wat ze ontdekten was dat de vrouwen die vloekten – zelfs zij die de relatief milde onzin uitten – minder steun ontvingen van hun naasten. “Het was niet dat ze vloekten tegen mensen, wat me echt verbaasde,” zegt Megan Robbins, de hoofdauteur van de studie. “De conclusie is dat mensen een soort afkeer hebben van tegenstereotiep gedrag.

Nu ben ik echt verscheurd. Obsceniteit voelt voor mij als de laatste grens van rebellie. Pinker vertelt me dat het makkelijker voor mijn hersenen is om eufemismen te vervangen dan om af te kicken. Maar als ik er een hardop zeg, schud ik mijn hoofd en denk: “Had ik maar niet “Oh, fiddlesticks!” gezegd.