Wat is kanker?

Wat is kanker?

De term kanker verwijst naar een groot aantal ziekten die worden gekenmerkt door ongecontroleerde celgroei. Deze ziekten resulteren meestal in een abnormale weefselmassa (tumor) zonder doel, hoewel er vormen van kanker zijn die geen tumoren veroorzaken. Kankercellen groeien sneller dan normale cellen, zijn ongecoördineerd, en blijven vaak doorgroeien als er geen behandeling plaatsvindt.

Er zijn veel verschillende soorten kanker; elke cel in het lichaam heeft het potentieel om kanker te worden. Kankers worden ingedeeld op basis van de weefsels (bv. spier, huid, orgaan) waaruit ze ontstaan. Het is belangrijk op te merken dat tumoren zowel goedaardig (niet-kankervormig en meestal niet levensbedreigend) als kwaadaardig (kankerachtig en levensbedreigend indien niet behandeld) kunnen zijn. Goedaardige tumoren groeien in een plaatselijke zone in een gelijkmatige, vloeiende expansie, maar kwaadaardige kankers kunnen de omliggende weefsels binnendringen of zich nog verder verspreiden. Een van de onderscheidende kenmerken van een kwaadaardige tumor is zijn vermogen tot metastasering. Dit is het geval wanneer kankercellen de primaire plaats (waar de kanker is begonnen) verlaten, zich naar andere plaatsen in het lichaam verplaatsen en zich daar hechten aan weefsels die geen verband houden met de oorspronkelijke kanker.

Wat veroorzaakt kanker? Waar komt kanker vandaan?

Kanker is het gevolg van genetische beschadiging van cellen. Het lichaam bestaat uit triljoenen cellen die zich groeperen om weefsels en organen te vormen, zoals de huid, het bloed, de spieren, de botten, het hart en de longen. Cellen bevatten genen (DNA) die hen vertellen wanneer ze moeten groeien, delen, werken en sterven. Normale cellen volgen een ordelijk proces en worden vervangen wanneer ze oud worden en afsterven. Soms wordt dit proces echter onderbroken door factoren als straling, chemicaliën, hormonen of infecties, waardoor cellen abnormaal worden. Leeftijd kan ook een factor zijn, hoewel sommige afwijkingen spontaan kunnen ontstaan.

Kanker ontstaat wanneer abnormale, oude of beschadigde cellen overleven en zich vermenigvuldigen terwijl ze eigenlijk hadden moeten afsterven en door normale cellen zijn vervangen. Wanneer abnormale cellen zich delen en vermenigvuldigen zonder te stoppen, kunnen ze massa’s of gezwellen vormen zonder doel, tumoren genaamd. Kankers kunnen ook cellen in het bloed loslaten waar ze vrij door het lichaam circuleren.

Alle zoogdieren hebben immuunwaarborgen om cellulaire schade te voorkomen of te herstellen. Deze beschermingsmechanismen zijn echter niet perfect. Sommige individuen vertonen gebreken in hun afweersysteem, waardoor zij vaker kanker krijgen dan verwacht. Sommige van deze defecten zijn al bij de geboorte aanwezig; zo hebben sommige rashonden erfelijke neigingen om specifieke vormen van kanker te ontwikkelen. Andere ontwikkelen zich in de loop van de tijd. In sommige gevallen zijn de beschermende mechanismen niet in staat om overmatige schade door externe factoren (bv. de omgeving) op te vangen of te herstellen. Wat het defect ook is, ze resulteren allemaal in mutaties.

Waarom heeft mijn huisdier kanker ontwikkeld?

Er is geen goed antwoord op de vraag waarom sommige huisdieren kanker ontwikkelen. Ongeveer één op de vier honden krijgt kanker. Bij katten is dit percentage vergelijkbaar. Kanker is de belangrijkste doodsoorzaak bij oudere huisdieren. Er zijn veel factoren die de ontwikkeling van kanker kunnen beïnvloeden, maar net als bij mensen is het onmogelijk om echt te weten waarom sommige individuen kanker krijgen en anderen niet.

In sommige gevallen kan blootstelling aan bekende carcinogenen (kankerverwekkende stoffen), zoals zonlicht, chemicaliën en sigarettenrook een factor spelen. In andere gevallen, vooral bij bepaalde rassen, is er sprake van een genetische vatbaarheid voor kanker. Sommige kankersoorten zijn oorzakelijk verbonden met zwaarlijvigheid, infecties en ontstekingen, en sommige hebben hormonen nodig om zich te ontwikkelen en te blijven bestaan.

Als de cellen steeds meer delingen ondergaan naarmate een huisdier ouder wordt, neemt de kans toe dat er tijdens deze celdelingen een fout (mutatie) optreedt. Het gevolg is dat de incidentie van kanker toeneemt met de leeftijd.

Hoewel er vele factoren zijn die de ontwikkeling van kanker kunnen beïnvloeden of als oorzaak van kanker kunnen worden gezien, is er geen antwoord op de vraag waarom deze factoren bij sommige huisdieren de groei van kanker bevorderen en bij andere niet.

Kan mijn huisdier kanker krijgen van een ander dier? Kan mijn huisdier kanker overdragen op anderen?

In de overgrote meerderheid van de gevallen is het antwoord op beide vragen NEE.

Echter, er zijn enkele virussen en andere micro-organismen die kanker bij dieren kunnen veroorzaken. Dieren kunnen met een van deze agentia worden besmet door hun moeder voor of tijdens de geboorte, door direct contact met andere dieren van dezelfde soort, of door beten van ‘vectoren’ (dragers) zoals vlooien of teken.

Feline leukemievirus (FeLV), bijvoorbeeld, kan kanker van het bloed en het lymfoïde systeem bij katten veroorzaken. Soms brengt een besmette poes het virus voor of tijdens de geboorte over op haar kittens. FeLV wordt echter vaker verspreid door nauw contact met besmette katten die het virus uitscheiden in hun speeksel, urine en ontlasting. Als uw kat besmet is, kan hij de infectie doorgeven aan andere katten.

Als uw huisdier besmet is met een specifieke overdraagbare vorm van kanker, zal uw dierenarts u hierover inlichten en moet u maatregelen nemen om te voorkomen dat uw huisdier andere dieren besmet.

Wat zijn de tekenen van kanker?

Het meest duidelijke teken van de meeste vormen van kanker is een knobbel die steeds groter wordt. Deze knobbel kan gaan zweren, bloeden of andere fysieke gevolgen hebben (bijv. druk en verschuiving van het omliggende weefsel). Maar omdat kanker zich in elke cel van het lichaam kan ontwikkelen, kan interne kanker moeilijker te herkennen zijn.

Vermindering van het gewicht door verlies van lichaamsvet en spieren komt vaak voor bij kwaadaardige vormen van kanker. Onverklaarbaar, chronisch gewichtsverlies kan een belangrijk teken van kanker zijn. Andere tekenen van kanker kunnen abnormale bloedingen, onverklaard braken of diarree, gezwollen lymfeklieren, hoesten en kreupelheid zijn. Een slechte adem of een verandering in het eetpatroon kan wijzen op mondkanker.

Hoe wordt kanker vastgesteld?

Uw dierenarts kan op basis van bepaalde klinische verschijnselen (zoals een knobbel, gebrek aan eetlust en/of energie, en gewichtsverlies) vermoeden dat uw huisdier kanker heeft. Röntgenfoto’s kunnen nuttig zijn bij het opsporen van inwendige tumoren, waaronder uitzaaiingen. Bloedonderzoek kan helpen bij het opsporen van sommige tumoren. Om de meeste tumortypes te identificeren, is het nodig een monster van de tumor te nemen. Afhankelijk van het type tumor dat wordt vermoed, kan uw dierenarts dit monster verkrijgen door middel van een fijne naaldaspiratie, een weefselbiopsie, of een volledige verwijdering van de tumor. In sommige gevallen kan een kijkoperatie of echobegeleiding nodig zijn.

De eenvoudigste aanpak is in veel gevallen het opzuigen (wegzuigen) van tumorcellen met een injectiespuit en naald (fijne naald aspiratie). Hiervoor is geen algehele anesthesie of operatie nodig. Microscopisch onderzoek van de verkregen cellen wordt cytologie genoemd. Sommige tumoren kunnen nauwkeurig worden gediagnosticeerd met cytologie.

In de meeste gevallen moet echter een biopsiemonster van het weefsel worden onderzocht om een nauwkeurige en betrouwbare diagnose te kunnen stellen. Uw dierenarts zal het monster naar een gespecialiseerd laboratorium sturen voor onderzoek door een veterinair patholoog. Het prepareren en microscopisch onderzoeken van weefsel wordt histopathologie genoemd.

Het histopathologisch rapport geeft meestal aan of een tumor goedaardig of kwaadaardig is. Kwaadaardigheid wordt vaak beschreven door tumornamen eindigend op carcinoom of sarcoom. Deze geven, samen met de oorsprong of het type tumor, de graad (hoe agressief ziet het eruit onder de microscoop) en het stadium (hoe ver is het uitgezaaid), aan hoe de kanker zich waarschijnlijk zal gedragen.

Als bij uw huisdier kanker wordt vastgesteld, kan uw dierenarts u doorverwijzen naar een veterinaire oncoloog (een arts die is gespecialiseerd in de diagnose en behandeling van kanker).

Welke soorten behandeling zijn beschikbaar?

De meest voorkomende en vaak meest effectieve behandeling is chirurgische verwijdering van de tumor. Andere behandelingen kunnen worden overwogen voor tumoren die te groot of te talrijk zijn om te worden verwijderd, op ontoegankelijke plaatsen, en voor niet-tumorachtige vormen van kanker zoals leukemie. Deze omvatten geneesmiddelen (chemotherapie), immunotherapie (specifieke of niet-specifieke stimulering van het immuunsysteem) en bestralingstherapie. Deze behandelingen worden meestal uitgevoerd in gespecialiseerde centra. Nieuwe benaderingen, zoals kankervaccins, worden onderzocht en ontwikkeld.

Chemotherapie, bestraling en immuuntherapie zijn niet geschikt voor alle soorten kanker en kunnen aanzienlijke bijwerkingen hebben. Bij ongeveer 85% van de dieren die chemotherapie ondergaan, treden geen bijwerkingen op. Degenen die dat wel doen, kunnen meestal symptomatisch worden behandeld met medicijnen, en de symptomen zijn meestal van korte duur. Minder dan 5% van de met chemotherapie behandelde gezelschapsdieren zal in het ziekenhuis moeten worden opgenomen wegens bijwerkingen. De meeste huisdieren die zich voor de chemotherapie ziek voelden, voelen zich na de behandeling beter (vooral huisdieren met lymfeklierkanker).

Er zijn veel zaken die in overweging moeten worden genomen bij de beslissingen over de behandeling van kanker en uw dierenarts of veterinair oncoloog zal deze met u bespreken.

Kan kanker worden genezen?

Er zijn gevallen, zowel bij kwaadaardige als bij goedaardige tumoren, waarin chirurgie genezing mogelijk maakt. In de meeste gevallen van kwaadaardige kanker is een definitieve genezing echter niet noodzakelijkerwijs mogelijk of zelfs maar het doel. In plaats daarvan is het doel om uw huisdier zo lang mogelijk de beste levenskwaliteit te bieden. De behandeling mag nooit erger zijn dan de ziekte. Sommige huisdieren – zelfs die met agressievere vormen van kanker – kunnen een lange remissie (het verdwijnen van de waarneembare kanker voor een bepaalde tijd) doormaken na behandeling, maar uiteindelijk komt de kanker terug.

Net als bij mensen neemt ons begrip van kanker bij dieren toe. Naarmate ons inzicht in de ziekte toeneemt, zullen ook onze mogelijkheden om kanker onder controle te krijgen en zelfs te genezen, verbeteren. Als bij uw huisdier kanker wordt vastgesteld, zorg er dan voor dat u er zoveel mogelijk over te weten komt. Hoewel er misschien geen genezing is, zijn er wel veel mogelijkheden voor verzorging.