Wat je moet weten over de handel in menselijke organen

Er is die urban legend. Je gaat uit eten met een knappe vreemdeling, gaat terug naar hun hotelkamer of de jouwe, neemt een drankje en valt flauw. Voor je het weet lig je in bad, naakt, onder het ijs, met een slecht gehechte zij, en een telefoon in de buurt met een briefje eraan: Zoek onmiddellijk medische spoedhulp. Volgens medisch antropologe Nancy Scherper-Hughes ligt de waarheid anders, maar is ze net zo sinister en macaber, en vertelt ze ons iets over de huidige stand van zaken in de wereld.

Scherper-Hughes is hoogleraar medische antropologie aan de University of California Berkeley en medeoprichter en directeur van Organs Watch, een project voor medische mensenrechten. Ze is ook adviseur van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) over kwesties die verband houden met wereldwijde transplantatie en heeft een volle tien jaar gewerkt aan het probleem van de handel in menselijke organen en weefsels. Ja, de illegale orgaanhandel bestaat echt, en het kan gebeuren in een ziekenhuis bij u in de buurt. Het is een karikatuur van gerechtigheid, een discussie over wereldwijde gelijkheid en de donkere, geheimzinnige onderbuik van de medische wetenschap, waar weinigen van ons een blik op durven te werpen. Tegenwoordig is Scherper-Hughes directeur van Organ’s Watch, een non-profitorganisatie die de wereldwijde orgaanhandel in de gaten houdt. Ze is tevens voorzitter van het doctoraalprogramma medische antropologie van Berkeley.

De waarheid is dat orgaanhandel in veel delen van de wereld een realiteit is. Er zijn gevallen bekend in Indonesië, China, India, Zuid-Afrika, Brazilië en vele andere landen. De reden? De vraag naar orgaantransplantaties, vooral niertransplantaties, is gewoon zo groot. 123.000 mannen, vrouwen en kinderen staan op dit moment op de orgaandonorlijst. Gemiddeld sterven er 25 per dag. Als gevolg daarvan is er een enorme stormloop om al dan niet legitieme organen te vinden.

11.000 menselijke organen werden in 2010 verkregen op de zwarte markt, volgens de WHO. Die organisatie stelt dat er elk uur, elke dag, elke dag van het jaar een orgaan wordt verkocht. Scheper-Hughes noemt de vraag naar menselijke lichaamsdelen – organen en weefsels – “onverzadigbaar”. Volgens haar is het gemakkelijker om in menselijke lichaamsdelen te handelen als ze eenmaal zijn ontmenselijkt door de processen van orgaan- en weefseloogst.

De grote vraag naar niertransplantaties heeft een deprimerende maar al te bekende dynamiek op gang gebracht: een spoor van orgaanoogst dat van arm naar rijk stroomt in de Verenigde Staten, en van het Zuiden naar het Noorden. De armste sloppenwijken van de wereld leveren bijvoorbeeld nieren aan donoren in de VS, Europa, het VK, Israël en Canada. De VN onderzoekt zelfs berichten dat ISIS, de rijkste terroristische groepering ooit, mogelijk de organen van haar slachtoffers verkoopt. De speciale gezant van de VN, Nickolay Mladenov, zei dat de zaak wordt onderzocht. Intussen zegt Scherper-Hughes dat orgaanhandel in oorlogstijd, vooral in vuile oorlogen of oorlogen met ongedisciplineerde legers, niet ongebruikelijk is.

Haar leven leest als dat van een geheim agent. De antropologe heeft zich in landen over de hele wereld voorgedaan als arts om de handel in organen te onderzoeken. Ze zegt dat sommige van de meest vooraanstaande medische faciliteiten in de VS zijn betrapt met illegaal verhandelde organen. Scherper-Hughes heeft organen opgespoord in ziekenhuizen en medische centra in onder meer New York, Los Angeles en Philadelphia. Op een bepaald moment zat ze tegenover een groep orgaantransplantatiechirurgen in een topziekenhuis in Philadelphia. De 60-jarige toonde deze artsen een zestig pagina’s tellend verslag van interviews met een labyrint van kopers, verkopers en tussenpersonen, die zich over de hele wereld uitstrekten en waaruit bleek waar de nieren vandaan kwamen die deze artsen implanteerden. De WHO schat dat een vijfde van alle getransplanteerde nieren, oftewel 70.000 nieren per jaar, wordt verhandeld.

Georganiseerde misdaadsyndicaten werken achter de schermen. Hun methoden zijn gevarieerd. Soms verleiden ze de persoon het orgaan af te staan. Er zijn bijvoorbeeld gevallen waarin de zogenaamde patiënt wordt behandeld voor een ziekte die hij niet heeft, en de handelaars er met het orgaan vandoor gaan. Of ze dwingen de persoon het orgaan af te staan. Maar vaak is het een uitbetaling in contanten die mensen over de streep trekt. Er zijn gevallen waarin mensen besluiten hun orgaan te verkopen, bijvoorbeeld een nier of een stuk lever, maar bedrogen worden en uiteindelijk een veel lager bedrag krijgen dan van tevoren was beloofd.

Daarna gaat de nier, of wat het ook is, naar orgaanmakelaars, die 150.000 dollar of meer per transplantatie kunnen krijgen. $200.000 is niet ongewoon. Ondertussen krijgt de donor meestal maar rond de $5,000. Deze makelaars overschrijden internationale lijnen om “makelaar-vriendelijke” ziekenhuizen te vinden in de VS en andere ontwikkelde landen. Twee chirurgen in de kamer met Scherper-Hughes in Philadelphia waren erbij betrokken. De vergadering eindigde slecht. De medisch antropoloog werd buitengegooid. Het interne vervolgonderzoek leverde niets op. Scherper-Hughes gelooft dat vele dokters ofwel betrokken zijn, negeren waar het orgaan vandaan kwam, geen vragen stellen, of in ontkenning zijn. Laten we eens kijken naar een paar gedocumenteerde gevallen van orgaanhandel.

Chinese ziekenhuizen zijn een bijzonder punt van zorg. In 2006 werd in China een ziekenhuis van de communistische staatspartij ontmaskerd wegens handel in organen van gewetensgevangenen, d.w.z. gedwongen orgaanoogst. Jaarlijks worden 10 000 transplanteerbare organen uit China verkocht, een markt die 1 miljard dollar waard is, ondanks het feit dat maar weinig donoren op officiële lijsten staan. Dit is het onderwerp geworden van een documentaire: “Human Harvest: China’s Organ Trafficking.” Internationale onderzoekers zoals David Matas en David Kilgour halen bewijzen aan dat tienduizenden in China door Chinese ambtenaren zijn gedood om de illegale orgaanhandel te ondersteunen. De Chinese communistische partij heeft alle beschuldigingen over transplantaties ontkend en beweert dat er geen transplantatiecentra of orgaanoogstprogramma’s bestaan.

Al Jazeera heeft in februari van dit jaar geholpen bij het oprollen van een drie personen tellende smokkelbende in Indonesië. Hier hadden dorpelingen in West-Java, ongeveer 30 personen, hun nieren verkocht voor een bedrag van 5.000 dollar per stuk. Andere verhalen zijn een kind in China bij wie de ogen werden uitgesneden, mogelijk voor de hoornvliezen, een Afrikaans meisje dat in het VK werd ontvoerd en gered voordat haar organen konden worden geoogst, en in Amerika, het duizelingwekkende geval van Kendrick Johnson. Zijn dood werd beschouwd als een bizar ongeluk in de gymzaal van de school – men zei dat de jongen was gestikt in een opgerolde turnmat. Maar zijn dierbaren bleven sceptisch. Na een langdurige strijd, kregen zijn ouders eindelijk een gerechtelijk bevel. Ze lieten het lichaam opgraven en onafhankelijk autopsie doen. Tijdens de autopsie, ontdekte de lijkschouwer iets angstaanjagends. Bij de tiener uit Georgia bleken al zijn organen te zijn verwijderd en vervangen door krantenpapier.

Hoewel orgaandonatie in de V.S. gereguleerd is, zijn er manieren om het systeem te omzeilen via illegale handel. Corrupte begrafenisondernemers vervalsen overlijdensakten en toestemmingsformulieren voordat de menselijke resten worden opgeruimd. In de ontwikkelingslanden worden mensen ontvoerd en gebruikt voor hun organen. Van kinderen die tot seksuele slavernij worden verkocht, worden soms de organen verkocht. En er zijn mensen in sloppenwijken die hun weefsel, een stukje van hun lever of hun nier afstaan, alleen maar om een paar honderd Amerikaanse dollars in handen te krijgen.

Hoewel Azië zeker een gebied van zorg is, heeft Scheper-Hughes advertenties gezien in kranten in Brazilië, Moldavië en delen van Afrika waarin om organen werd gevraagd. Ze is ook getuige geweest van tussenpersonen die in sommige landen de straten afstruinden op zoek naar donoren, met een stapel biljetten van 100 dollar in hun hand. In China stond in een advertentie dat een nier je $4.000 en een nieuwe iPad zou opleveren. De illegale nierhandel in Pakistan, gedreven door armoede, levert een prijs van $1.000 op. Orgaantransplantatietoerisme is een groeiend gebied, en hier worden vaak organen voor de zwarte markt geleverd.

De UN HUB of Global Initiative to Fight Human Trafficking, heeft de orgaanhandel als een van hun topprioriteiten aangemerkt. Op een dag zullen 3D-geprinte organen op basis van stamcellen donatie overbodig maken. Maar de handel in menselijke organen zal een ernstig, wereldwijd probleem blijven zolang de ongelijkheid in de wereld onveranderd blijft, wanhopige welgestelden en al even wanhopige financieel krappe mensen – strakke regelgeving of niet – geloven dat er enorme winsten te behalen zijn. De urban legend is eng, om niet te zeggen een beetje melodramatisch. De werkelijkheid is echter, zoals zo vaak, in zekere zin nog gruwelijker.

Voor meer informatie over illegale orgaanhandel in China klik hier: