Wat maakt een persoon interessant?

“De test van een eersteklas intelligentie is het vermogen om twee tegengestelde ideeën tegelijkertijd voor ogen te houden en toch te kunnen blijven functioneren. Je moet bijvoorbeeld kunnen zien dat de dingen hopeloos zijn, maar toch vastbesloten zijn om ze anders te maken.”

• F. Scott Fitzgerald

Wat maakt een mens interessant? Dat is zo’n netelige vraag.

De standaardantwoorden klinken allemaal elitair. De gebruikelijke antwoorden suggereren dat bevoorrechtheid de basis kan leggen voor een interessant leven, dat geld de middelen kan verschaffen om voldoende ervaringen en avonturen op te doen om een rijk leven te leiden, een unieke en verfijnde kijk op de wereld. Soms is dat waar, rijkdom geeft ons vrije tijd en de mogelijkheid om na te denken en te leren in plaats van ons te concentreren op de eerste levensbehoeften.

Maar niet altijd.

In feite kan een groot voorrecht onze blootstelling aan het soort ongemak en gevaar dat krachtige inzichten en een groter zelfbewustzijn oplevert, temperen. Rijkdom zonder introspectie kan oppervlakkig zijn. Onophoudelijk comfort doet ons niet ontwaken voor het leven. In feite heeft het meer dan één erfgenaam van een fortuin in slaap gebracht. Er zijn gevaarlijke sluimers waar we het zelden over hebben als we rijk worden.

Ook kan het zijn dat de angst dat al dan niet in onze basisbehoeften wordt voorzien, onze honger naar risico’s en ontdekkingen tempert. Waarom ver van het vertrouwde reizen als voedsel, onderdak en veiligheid hier en nu al schaars zijn, voor jou en degenen die je liefhebt?

Eindeloos maakt geen van beide uitersten een mens interessant. Interessant zijn is niet het resultaat van honderd landen bezoeken, alle denkbare gerechten eten, een dozijn talen leren of zelfs maar een grote verscheidenheid aan culturen of volkeren ontmoeten.

Interessant zijn is niet het resultaat van een hoog IQ. We kennen allemaal slimme mensen die saai en fantasieloos zijn.

In zijn meest elementaire vorm heeft het pad om een interessant persoon te worden weinig te maken met materiële omstandigheden, en dat is goed nieuws, hoewel grote voorrechten of armoede sommige benaderingen van een interessant leven moeilijker toegankelijk kunnen maken.

Mijn ervaringen met het zoeken naar fascinerende mensen suggereren het volgende:

Een interessant persoon is een nieuwsgierig persoon, een onophoudelijk nieuwsgierig persoon met de integriteit om die nieuwsgierigheid te volgen, om te luisteren naar de lessen ervan en de inzichten tot uitdrukking te brengen, zelfs als dit een bedreiging lijkt te vormen voor haar of zijn hele wereldbeeld.

In andere woorden, interessant worden ligt aan de andere kant van angst, angst voor het onbekende, angst voor het veranderen van je eigen identiteit. Interessante mensen verliezen interesse in het definiëren van zichzelf. Interessante mensen doorstaan identiteitscrises als onderdeel van hun normale innerlijk weer.

Om interessant te zijn is niet een of andere nieuwe identiteit, die voor altijd moet worden aangetrokken. De interessantste mensen overstijgen misschien wel de honger naar een identiteit. Diepe nieuwsgierigheid is een manier om je door het leven te bewegen, om je gevoel van eigenwaarde te laten meeleven en op te gaan in de mensen en plaatsen om je heen.

Interessante mensen worden onvermijdelijk interessant. Zij kunnen nadenken over de vragen die voor zovelen grenzen aan gedachtencriminaliteit. Zo iemand kan de argumenten afwegen van mensen met sterk uiteenlopende opvattingen. Zij begrijpen dat kritiek op iets wat je doet, of zelfs op wat je gelooft, geen aanval is op wie je bent.

Een interessant persoon kan in het laboratorium van zijn of haar geest en hart de waarheidsclaims van communisten, boeddhisten, katholieken, bedrijfsleiders, dichters en natuurkundigen testen en leren een uniek samenhangend wereldbeeld, een zich ontwikkelend wereldbeeld, op te bouwen en aan elkaar te naaien. Zij kunnen deze perspectieven op een zodanige manier verteren dat hun identiteit, het verhaal dat zij zichzelf over zichzelf vertellen, licht wordt gehouden en niet gemakkelijk wordt bedreigd. Zulke mensen kunnen bijvoorbeeld het idee overwegen dat aansluiting bij een elitegroep onze empathie voor mensen buiten de groep kan verminderen, zonder het gevoel te hebben dat we (binnen de groep) slecht of verkeerd zijn omdat we exclusiviteit creëren.

Net als de manier waarop een peuter taal absorbeert, gaat begrip lang vooraf aan het vermogen om een levendig wereldbeeld te verwoorden.

Interessante mensen kunnen jaren en decennia bezig zijn met diep luisteren en leren, en slechts af en toe hun mening geven. En als ze dat doen, zijn de meningen eerst onhandig, onhandig, dwaas of duidelijk verkeerd. Enthousiasme voor nieuwe ideeën en een gevoel voor humor om voor gek te staan of te klinken kunnen dit proces versnellen. De dwaas leert het snelst.

Als we willen dat meer mensen interessant worden, zich bezighouden met de grootste en diepste vragen die ons als mens ter beschikking staan (en misschien nieuwe oplossingen bedenken voor de oorzaken van lijden of nieuwe bronnen van verrukking), dan moeten we hen al vroeg in hun leven aanmoedigen en ondersteunen. Stelt u zich eens voor dat het onderwijs zou optimaliseren voor eindeloze nieuwsgierige exploratie, in plaats van lineair denken.

Wat zou een toekomstig onderwijs kunnen inhouden? Toegang tot betrouwbare kennis, onderbouwde waarheidsclaims, mentoren en gesprekspartners zijn van vitaal belang. Basisbehoeften moeten een gegeven zijn, anders wordt de stofwisseling van de geest van een jongere belemmerd. We hebben een stevig sociaal vangnet nodig. Voedzaam voedsel, onderdak en genegenheid moeten een gegeven zijn. Het aanleren van praktische vaardigheden en het oplossen van problemen zou een gegeven moeten zijn. Vrij zijn van angst, een gegeven, onderdeel van een leerplan dat nog niet is uitgevonden. Angst remt alle andere vormen van leren en voor hen die leven met schaarste lijken avonturen ontoegankelijk, onvoorstelbaar.

Ik kan me een wereld voorstellen waarin toegang tot avontuur en exploratie en tijd voor reflectie worden beschouwd als geboorterechten, net als basisonderwijs, voedsel en water. In zo’n wereld, met een structuur om informatie te verwerken tot kennis, en vervolgens misschien tot inzichten of wijsheid, kan de meerderheid van de mensen de bevrijding van hun creatieve potentieel ervaren.

De laatste Europese Renaissance zou daarbij verbleken.