Welkom in Astana, Kazachstan: een van de vreemdste hoofdsteden ter wereld
Van alle plaatsen, waarom zou je hier een stad neerzetten? Vanuit het raam van het vliegtuig is het meer van hetzelfde: vlak, leeg en eindeloos uitgestrekt. Op 30.000 voet vormen een paar eenzame meren een polka-dot in het landschap. Er is geen bewijs van menselijke activiteit. Er zijn nauwelijks bomen en weinig herkenningspunten. Het gaat maar door – Kazachstan is zo groot als West-Europa, en zo onophoudelijk vlak dat het lijkt alsof een gigantische stukadoor het land heeft gladgestreken. Hier zijn er meer wolven dan mensen. Geen wonder dat de Sovjets deze uitgestrekte leegte kozen om hun Goelags en hun ruimteprogramma te verbergen, en om hun kernwapens te testen. Een groot deel ervan is radioactief, het is het visioen van de hel van een agorafoob.
En dan, uit het niets, komt Astana glinsterend in beeld, een en al glimmend metaal en glas, ongeloofwaardig oprijzend uit de Kazachse steppe als een of andere postmoderne lego set die in de openingsscène van Dallas is gestruikeld. Welkom in Astana, een van de vreemdste hoofdsteden ter wereld.
Er was al sprake van dat Astana – wat “hoofdstad” betekent in het Kazachs – zou worden vernoemd naar de president, Nursultan Nazarbayev. Zijn naam en visie zijn immers alomtegenwoordig. Sinds de onafhankelijkheid van de USSR in 1991 was hij de eerste – en sindsdien de enige – president van de Republiek Kazachstan, met een verkiezingsoverwinning eerder dit jaar waarbij hij een comedy 97,7% van de stemmen kreeg.
Alle presidenten hebben een ambtstermijn van vijf jaar – behalve Nazarbayev natuurlijk, over wie de pers elke kritische waakzaamheid heeft opgeschort. Veel Kazachse functionarissen zijn er heel open over: ze hebben ervoor gekozen om eerst aan economische ontwikkeling te doen, en echte democratie komt (hopen ze) later wel.
Gezien de miljarden vaten olie en gas die in het land zijn ontdekt, en het zeer lage inwonertal van slechts 16 miljoen, zou iedere Kazachstaan nu miljonair moeten zijn. Eén blik op Astana en je ziet waar veel van het geld naartoe is gegaan: overal staan grote, flitsende gebouwen, allemaal met de naam van hun architect als een modelabel, allemaal om aandacht vragend als een verzameling verwende tieners die onzeker roepen: “
Neem het door Norman Foster ontworpen winkelcentrum Khan Shatyr, op de weg van het vliegveld naar de stad. Het is ’s werelds grootste feesttent met een totale oppervlakte van 127.000 vierkante meter en een hoogte van 150 meter langs de torenspits. Een speciale chemische bekleding beschermt de mensen binnen tegen de strenge ijzige winter en zorgt ervoor dat het speciale microklimaat behouden blijft. Het kunstmatige strand, met zand dat speciaal uit de Malediven wordt geïmporteerd, vereist een constante temperatuur van 35°C. Alle winkelcentra hebben natuurlijk een strand nodig.
Voor een centraal geplande stad zijn de esthetische tegenstellingen opmerkelijk tegenstrijdig. Een flitsende glazen piramide. Een torenhoge reeks appartementen, gebouwd bij de Universiteit van Moskou in de stalinistische empirestijl. Een Disney-versie van het Witte Huis. Een vaasachtige toren met een bal op de top die de president tijdens een staatsdiner kennelijk op de achterkant van een servet heeft ontworpen. Een ministerie van Financiën in de vorm van een dollarbiljet.
Weinig van deze gebouwen lijken te zijn ontworpen met praktisch nut in gedachten. De liften in de piramide gaan omhoog, dan naar links, dan weer omhoog, dan weer naar links – het moet ongelooflijk duur zijn geweest om ze zo te laten walsen. Mijn hotel heeft een indrukwekkende lichtshow aan de buitenkant van het gebouw … en vreselijke Wi-Fi.
Toen de hoofdstad in 1997 van Almaty naar hier werd verplaatst, was er weinig enthousiasme onder de overheidsambtenaren die gedwongen waren te verhuizen. Almaty – dat deze week te horen krijgt of het de Olympische Winterspelen van 2022 mag organiseren – ligt meer dan duizend kilometer zuidelijker, en is een veel oudere en aanzienlijk chiquere aangelegenheid. Hier genoot prins Harry van zijn wintervakantie met Cressida Bonas in 2014 en brachten regeringsambtenaren lange weekends door met het koken van plov in hun luxe datsja’s die zijn ingericht naar Engelse landhuizen.
De officiële reden voor de verhuizing naar Astana – voorheen de provinciale nederzetting Tselinograd, met een vervallen Sovjetwoningbestand – was de ligging van Almaty in een aardbevingsgevoelig gebied. Maar de nabijheid van de Chinese grens en de behoefte van Kazachstan om zijn greep op het noorden van het land met zijn grote aantal etnische Russen te versterken, maakten het vanuit strategisch oogpunt logisch. In dit opzicht is de vergelijking met Oekraïne leerzaam: beide landen hebben een grote Russische bevolking.
Nazarbajev speelt echter een verstandige rol en manoeuvreert zorgvuldig tussen Rusland, China en de VS, en krijgt de nodige lof toegezwaaid voor het bevorderen van de interetnische – en zelfs intrareligieuze – harmonie. Er zijn verschillende grote moskeeën in Astana, maar ook kerken en synagogen. De baby-blauwe Beit Rachel synagoge is de grootste in Centraal-Azië. Met de dreiging van de militante islam aan de zuidelijke grens zijn gezonde oecumenische betrekkingen niet alleen een gemeentelijke aardigheidje, maar ook een strategische noodzaak.
Andere positieve punten zijn de nieuwe universiteit van Astana. Die werd in 2010 geopend en vernoemd naar Nazarbajev (wie anders?). Het is voor velen een punt van trots dat veel van de afdelingen door buitenlandse academici worden bemand. Onderwijs is een erfenis geworden voor de 75-jarige zogenaamde “vader van de natie”. Nazarbajev heeft het voor afgestudeerden mogelijk gemaakt om in het buitenland te studeren, op voorwaarde dat ze voor minstens vijf jaar naar Kazachstan terugkeren om te werken.
Velen van deze nieuwe lichting in het buitenland opgeleide Kazachstanen maken nu carrière in Astana. In tegenstelling tot de beroemde anti-held van Kazachstan, Borat, domineren deze nieuwe, doortastende afgestudeerden in toenemende mate deze jonge stad, zowel qua leeftijd – Astana vierde zijn 17e verjaardag op 6 juli van dit jaar (dezelfde dag als die van de president) – als qua bevolkingsomvang. Je ziet niet veel 50-plussers op straat.
Deze flitsende speelgoedstad is verwikkeld in een fascinerende onderhandeling tussen een Sovjet-commando-en-controle verleden en een ambitieuze, markt-savvy heden. Maar aan de rand van de stad, stopt alle architectuur abrupt. Alle hectische energie komt tot stilstand, en de uitgestrekte, onophoudelijke steppe begint plotseling. Which is why Astana feels like some great existentialist parable, an attempt to overcome the terror of endless emptiness with the frantic distraction of human endeavour.
From 30,000 feet, let alone sub specie aeternitatis, it seems that Norman Foster doesn’t really stand a chance. But who knows?
Follow Guardian Cities on Twitter and Facebook and join the discussion
{{topLeft}}
{{bottomLeft}}
{{topRight}}
{{bottomRight}}
{{/goalExceededMarkerPercentage}}
{{/ticker}}
{{heading}}
{{#paragraphs}}
{{.}}
{{/paragraphs}}{{highlightedText}}
- Share on Facebook
- Share on Twitter
- Share via Email
- Share on LinkedIn
- Share on Pinterest
- Share on WhatsApp
- Share on Messenger