Why Henry VIII Orchestrated Every Detail of Anne Boleyn’s Execution

De geschiedenis van de Tudor is bezaaid met verhalen over executies die verkeerd afliepen. In 1541 werd Margaret Pole, gravin van Salisbury, afgeslacht door een onervaren bijlman. Het kostte meer dan tien slagen om de oudere edelvrouw te doden. Vier decennia later had Mary, Koningin van Schotland, die op bevel van haar neef Elizabeth I werd geëxecuteerd, drie slagen met de bijl nodig voordat ze haar hoofd verloor.

Vergelijkbaar was de executie van Anne Boleyn een relatief eenvoudige, zij het ongekende, affaire. Op de ochtend van 19 mei 1536 besteeg de gevallen koningin van Hendrik VIII het schavot, hield een conventionele toespraak waarin ze de koning prees als een “zachtaardige en soevereine heer”, en knielde om de doodsklap te ontvangen. De beul sloeg Anne’s hoofd eraf met een enkele zwaai van zijn zwaard.

Recente verslaggeving door Dalya Alberge van de Observer suggereert dat een tot nu toe over het hoofd geziene passage in een 16e-eeuws bevelschriftboek in de Nationale Archieven van het Verenigd Koninkrijk een fascinerend inzicht biedt in de gebeurtenissen rond de executie.

Onderzoekers hebben lang gediscussieerd over de omstandigheden rond Anne’s ondergang, van de vraag of ze schuldig was (de meeste hedendaagse geleerden zijn het erover eens dat de beschuldigingen van overspel, incest, hekserij en samenzwering om haar man te doden, verzonnen waren) tot de vraag of Henry de grootste verantwoordelijkheid droeg voor het lot van de koningin. De meningen verschillen, schreef historicus Suzannah Lipscomb in 2018 voor History Extra, waarbij sommige experts stellen dat de koning het proces in gang zette nadat hij genoeg had van Anne en anderen betogen dat Henry’s topadviseur, Thomas Cromwell, samenspande om de “plooibare koning” te overtuigen om zijn vrouw in de steek te laten ten gunste van de meer ingetogen Jane Seymour.

Anne’s eigenlijke “misdaden” waren het niet produceren van een mannelijke erfgenaam en de weigering om haar eigenzinnige persoonlijkheid in toom te houden. De koningin werd schuldig bevonden aan verraad en veroordeeld tot “verbranding hier in de Tower van Londen op de Green, anders zal uw hoofd worden afgeranseld tot genoegen van de koning.”

Volgens het document waarover Alberge bericht, koos Hendrik, die beweerde “door medelijden bewogen” te zijn, tegen de zwaardere straf van verbranding op de brandstapel. Maar hij beval dat “het hoofd van dezelfde Anne zal worden … afgehakt” en ging verder met het in kaart brengen van elk aspect van de executie, waarbij hij Sir William Kingston, constabel van de Tower, aanspoorde om “niets weg te laten” van zijn orders.

Archivist Sean Cunningham bracht het boek onder de aandacht van historicus Tracy Borman toen zij de National Archives bezocht om Anne’s procespapieren te onderzoeken. Borman, die de stukken gaat opnemen in een documentaire serie, vertelt de Observer dat het arrestatiebevel een voorbeeld is van “Henry’s voorbedachte rade, berekenende manier van doen.”

Zij voegt eraan toe: “Hij weet precies hoe en waar hij wil dat het gebeurt.”

Zoals verschillende Tudor historici op sociale media opmerkten, zijn de details in het arrestatiebevel geen geheel nieuwe ontdekkingen. Toch, merkt Cunningham op Twitter op, “n een bredere context van het organiseren van openbare executies, onthullen de vermeldingen veel over de zorgen van het regime.”

In een artikel voor de Spectator in 2013 wees historica Leanda de Lisle erop dat Anne de enige Tudorfiguur was die werd onthoofd met een zwaard in plaats van een bijl. (Henry verzuimde dezelfde hoffelijkheid uit te breiden naar zijn vijfde vrouw, Catherine Howard, die in 1542 werd geëxecuteerd wegens overspel.) Een van de belangrijkste theorieën over de keuze van het wapen door de koning was om Anne “een waardiger einde” te geven of om een executiemethode te gebruiken die populair was in Frankrijk, waar de koningin vele gelukkige jaren doorbracht; de Lisle betoogde echter dat Henry’s beslissing een volledig egoïstische was die geworteld was in verwrongen opvattingen over ridderlijkheid.

Zowel Henry als zijn vader, Henry VII, schilderden de Tudor-dynastie als een voortzetting van het Camelot uit de Arthur-legende. Henry’s oudere broer, die in 1502 op 15-jarige leeftijd stierf, kreeg zelfs de naam Arthur, een knipoog naar de apocriefe koning. Toen hij geconfronteerd werd met de ontbinding van zijn tweede huwelijk, kroonde Henry zich tot Arthur en Anne tot Arthurs overspelige echtgenote Guinevere, die ook veroordeeld was tot de brandstapel maar gered werd door de barmhartige daad van haar echtgenoot.

De keuze voor een zwaard – het symbool van Camelot, van een rechtmatige koning en van mannelijkheid – was alleen aan Henry,” schreef De Lisle in haar omvangrijke biografie over de Tudor-familie uit 2013.

Annes vermeende overspel wierp een smet op Henry’s mannelijkheid en suggereerde dat de koning niet in staat was zijn huwelijkse plichten te vervullen. In het openbaar ging Henry hiertegen in door zich te omringen met mooie vrouwen en deel te nemen aan uitingen van “extravagante vreugde”, in de woorden van een hedendaagse waarnemer. Privé troostte de koning zich door de leiding te nemen over elk aspect van Anne’s executie. De Lisle legt uit: “De controle over de details van de manier waarop zijn vrouw werd afgevoerd, hielp Henry om zichzelf ervan te overtuigen dat hij eerder sterker dan zwakker was geworden door haar val.”

Een andere mogelijke factor in Henry’s executiemethode was de wens om de langdurige, martelende beproeving van verbranding op de brandstapel te vermijden – de typische straf voor vrouwelijke verraders in Tudor Engeland. Het executeren van een koningin was op zichzelf al ongekend; er een naar de vlammen sturen zou een nog grotere impact kunnen hebben gehad op de reputatie van de imagobewuste koning.

“Omdat we het verhaal zo goed kennen, vergeten we hoe diep schokkend het was om een koningin te executeren,” vertelt Borman aan de Observer. “Het is heel goed mogelijk dat ze de koliek kregen en dachten: dit gaan we niet doen. Dus dit is Henry die er echt zeker van is. Jarenlang heeft zijn trouwe adviseur Thomas Cromwell de schuld gekregen. Maar dit laat zien, dat het Henry is die aan de touwtjes trekt.