Zijn bananen ten dode opgeschreven?

Mensen eten jaarlijks 100 miljard bananen. Voor velen van ons was het een van de eerste vaste voedingsmiddelen die we aten. We zijn zo gecharmeerd van bananen dat we er liedjes over hebben geschreven: Bizar genoeg wordt in de muziek meer over bananen gesproken dan over enig ander fruit.

Wat als we nu eens ontdekken dat dit vertrouwde basisvoedsel op een dag in de niet al te verre toekomst van de ontbijttafel zal verdwijnen? De meest voorkomende bananensubgroep – de Cavendish, die het grootste deel van de wereldmarkt uitmaakt – ligt onder vuur door insectenplagen, afnemende vruchtbaarheid van de bodem en klimaatverandering. Maar verreweg het grootste gevaar vormen twee plantenziekteverwekkers die zich wereldwijd een weg banen door uitgestrekte monocultuurplantages (grootschalige, enkelvoudige teelt) van deze vrucht. “We zijn in gevaar, nu zo’n groot deel van de markt in beslag wordt genomen door deze ene subgroep,” aldus Nicolas Roux, senior wetenschapper bij Bioversity International in Frankrijk en teamleider van de bananengenetica-bronnen van de organisatie.

Zijn bananen dan ten dode opgeschreven – of kunnen we ze nog redden?

Er zijn wereldwijd duizenden bananenrassen, maar in de loop der tijd hebben we er slechts een paar selectief veredeld voor commercialisatie. Vóór de Cavendish-cultivar die we tegenwoordig op grote schaal consumeren, leidde dit veredelingsproces tot de uitzonderlijk grote, romige en zoete banaan die Gros Michel wordt genoemd. Deze vrucht was over de hele wereld geliefd. Maar in de jaren 1950, toen de bananenplantages zich uitbreidden om aan de groeiende mondiale vraag te voldoen, begon een stam van de bodemschimmel Fusarium wilt – bekend als Tropical Race 1 – te profiteren van de overvloed en verspreidde zich over de landbouwgrond. Als reactie daarop ontwikkelden veredelaars een resistentere plant die de kwakkelende Gros Michel kon vervangen – en zo werd de robuuste Cavendish-banaan geboren.

De Cavendish heeft de wereldmarkt gekoloniseerd zoals geen enkele andere banaan dat heeft gedaan. Ondanks de honderden soorten bananen in de wereld – sommige niet groter dan een vinger, andere met grote knapperige zaden of een rode schil – is de perfecte Cavendish in veel delen van de wereld de enige die we kennen. “In westerse landen is de overgrote meerderheid van de bananen die we eten afkomstig uit dezelfde Cavendish-subgroep,” vertelde Roux aan Live Science. Wereldwijd is deze variëteit goed voor bijna 50% van de productie.

Dus toen zich in de jaren negentig een nieuwe stam van fusarium-wild ontwikkelde en Cavendish-boerderijen begon te infecteren, begon men zich zorgen te maken dat de heerschappij van deze banaan ook wel eens van korte duur zou kunnen zijn. De stam, Tropical Race 4 genaamd, dringt de stengel binnen, snijdt de watertoevoer van de plant af en doodt hem uiteindelijk. De ziekteverwekker kan niet worden behandeld met fungiciden – dus leeft hij voort in de bodem.

De manier waarop wij bananen telen, is medeplichtig aan deze bedreigingen, zegt Angelina Sanderson Bellamy, een ecologe aan de Universiteit van Cardiff in Wales, Verenigd Koninkrijk, die duurzame landbouwsystemen bestudeert, waaronder bananenplantages. “Wanneer je monocultuur hebt, heb je een eindeloze hoeveelheid voedsel voor de plaagdieren – het is net een 24-uurs buffet,” zei ze. Ziekteverwekkers broeden op deze akkers en enorme boerderijen zorgen voor hun verspreiding over grote delen van het platteland.

Een ander zwak punt van Cavendish bananen is dat ze ongeslachtelijk worden gekweekt – dus elke plant is gewoon een kloon van de vorige generatie. Dit betekent dat ziekteverwekkers zich als een lopend vuurtje verspreiden: Zonder genetische variatie is de populatie niet bestand tegen bedreigingen.

Deze problemen worden nog verergerd door de verspreiding van een andere schimmelziekte, black sigatoka, waarvan de sporen zich door de lucht verspreiden, planten infecteren en de opbrengst verminderen. Ook de klimaatverandering draagt bij tot de verspreiding van deze schimmel. Door de toename van gunstige weersomstandigheden voor zwarte sigatoka is het risico van infectie sinds 1960 in sommige delen van de wereld met bijna 50% toegenomen. En hoewel deze infectie kan worden behandeld met fungicide, moeten boeren dit tot 60 keer per jaar toepassen, aldus Roux. “Het is verschrikkelijk voor de arbeiders daar, en verschrikkelijk voor het milieu.”

Fusarium verwelking in het bijzonder heeft bananenplantages in heel Azië verwoest – inclusief in China, India en Taiwan – delen van Australië en Oost-Afrika. Nu vrezen velen dat de ziekte zich zal verspreiden naar belangrijke exportlanden in Zuid-Amerika, zoals Ecuador – wat het einde zou kunnen betekenen voor de Cavendish-teelt. “Er is een groot risico dat het daar terechtkomt, waar veel grote Cavendish-plantages als monocultuur worden geteeld voor de export naar westerse landen”, aldus Roux.

Bananen op de rand

Kunnen we bananen, met deze sombere prognose in het achterhoofd, terughalen van de rand? Nou, het zijn niet echt bananen, in het algemeen, die gered moeten worden. Honderden variëteiten van deze vrucht gedijen goed over de hele wereld, en sommige zijn zelfs resistent tegen fusariumverwelking. Het is alleen de bekende Cavendish die zo ernstig wordt bedreigd – en er is een reële mogelijkheid dat als fusarium-besmetting Zuid-Amerika bereikt, de Cavendish de weg van de Gros Michel zou kunnen gaan. Daarom leggen Roux en zijn collega’s de nadruk op het belang van lokale bananenrassen in verschillende landen.

“We maken nu een inventaris van alle soorten bananen die op de lokale markt te vinden zijn, vooral vanwege hun smaakkwaliteit, om fokkers ervan te overtuigen zich hierop te richten,” aldus Roux.

De bescherming van deze diversiteit is ook belangrijk omdat sommige van deze wilde variëteiten misschien wel genetische eigenschappen bevatten die essentieel zijn voor het voortbestaan van de Cavendish. Recente vooruitgang bij het in kaart brengen van het bananengenoom heeft dit proces iets gemakkelijker gemaakt en helpt onderzoekers om de wisselwerking tussen ziekte en specifieke eigenschappen te bestuderen en om wilde bananenrassen te screenen op meerdere genetische eigenschappen die hen resistent zouden kunnen maken tegen ziekteverwekkers zoals Fusarium wilt. Door deze eigenschappen te isoleren, zouden ze vervolgens op conventionele wijze kunnen worden veredeld met of genetisch kunnen worden ingebouwd in commerciële bananenstammen, waardoor deze resistenter worden.

Sanderson Bellamy daarentegen is van mening dat we, als we veranderingen op de lange termijn willen bewerkstelligen, de manier waarop we landbouw bedrijven moeten veranderen. “Het duurt nu al 70 jaar en we hebben nog steeds geen nieuwe variëteit gevonden die aan al deze voorwaarden voldoet,” zei ze. “De hoofdoorzaak van het probleem is de manier waarop we bananen telen.”

Oplossen van dat probleem zou betekenen dat we de monocultuur moeten verruilen voor kleinere boerderijen die zijn geïntegreerd met een diversiteit aan gewassen, zei ze. Deze rijkere landbouwtapijten zouden beter bestand zijn tegen ziekteverwekkers die de voorkeur geven aan één enkel gewas voor hun verspreiding, en zouden minder bestrijdingsmiddelen nodig hebben. Ze gelooft dat we uit de ramp met de Cavendish een les kunnen trekken voor ons steeds minder duurzame landbouwsysteem in zijn geheel. “Ik denk dat er een crisis is in ons voedselsysteem, en ik denk dat de banaan een goed voorbeeld is van de manier waarop die crisis zich manifesteert”, aldus Sanderson Bellamy.

Het veranderen van de manier waarop we bananen telen zou onvermijdelijk betekenen dat we er minder van zouden telen, en dat ze waarschijnlijk duurder zouden worden, voegde ze eraan toe. Maar misschien ligt daar wel een deel van de oplossing: de consument doen inzien dat de alomtegenwoordigheid en betaalbaarheid van dit geliefde fruit eigenlijk gewoon het product is van een gebrekkig systeem – en dat we ons misschien moeten aanpassen aan een toekomst waarin we betalen voor een duurzamer product. “Ik denk niet dat de prijs van bananen weergeeft wat het kost om deze vruchten te telen,” zei Sanderson Bellamy.

Onze volgende stappen zullen bepalen of de iconische Cavendish-banaan kan worden gered. Hoewel Ella Fitzgerald en Louis Armstrong “I like bananas and you like banahnahs” zongen, laten we het eigenlijk niet afblazen: we houden veel te veel van deze zoete, gele vrucht.

• Wat is het verschil tussen een vrucht en een groente?
• What If You Ate Only One Type of Food?
• Is It Safe to Cut Off the Mold and Eat the Rest?

Originally published on Live Science.