Het begin van het einde: De gebroeders Gracchi

De ondergang van de Romeinse Republiek is al lang een bron van historische fascinatie, Zowel historici als politici wenden zich tot deze periode bij het onderzoeken van moderne politieke raadsels. Ondanks het feit dat de Romeinse Republiek de supermacht bij uitstek van haar tijd was, was zij in één generatie tijd in een burgeroorlog gestort en in een monarchie veranderd. Of je nu geïnteresseerd bent in de grote historische figuren die zij voortbracht (denk aan Caesar of Cicero), of in het keizerrijk dat uit haar ruïnes tevoorschijn zou komen, de late Romeinse Republiek biedt geen tekort aan lessen die kunnen worden toegepast op de politieke thema’s van vandaag.

Hoewel de generatie van Caesar en Pompeius synoniem werd met de ondergang van de republiek, moeten we verder in het verleden kijken om het begin van haar aftakeling te zien. De rol van de gebroeders Gracchi zorgde voor de eerste vonken van een revolutie die de volgende eeuw zou blijven branden.

De Gracchi

Tegen het einde van de 2e eeuw v. Chr. had Rome zich gevestigd als de dominante macht in de mediterrane wereld – het veroverde Carthago, grote delen van Spanje, Macedonië en Griekenland. Maar ondanks de enorme rijkdom die deze veroveringen opleverden, was niet iedereen in Rome tevreden met de samenleving thuis.

De rond 168 v. Chr. geboren Tiberius Gracchus maakte naam door zijn tijd in het leger. Hij was een bekwaam soldaat, nam deel aan het beleg van Carthago (146) en bekleedde een quaestorschap in 137 – waarmee hij zijn reputatie als rijzende ster in Rome bevestigde. Het was echter tijdens zijn militaire dienst dat deze toekomstige revolutionair voor het eerst een meer radicale vorm van politiek zou omarmen.

Tijdens zijn reis door Italië op weg naar Spanje merkte hij een groeiende trend op in de Romeinse samenleving. Naarmate nieuwe landen werden veroverd en nieuwe gebieden onder Romeinse controle werden gebracht, was een enorm overschot aan slaven beschikbaar gekomen. Tiberius Gracchus zag de gevolgen hiervan uit de eerste hand: grote landgoederen in heel Italië werden voornamelijk door slaven bewerkt – in tegenstelling tot de traditionele boerenklasse (die nu geen werk meer zag).

Toen hij in 133 v.Chr. Tribuun werd, zag Tiberius zijn kans schoon om de zaak van de boeren te bepleiten. Hij introduceerde wetgeving om de economische ongelijkheid te helpen verminderen door middel van een wetsvoorstel over landhervorming. Het betrof de herverdeling van land in de vorm van verkavelingen, afkomstig van de grotere landgoederen die het Italiaanse platteland domineerden.

Omwille van de controversiële aard van zijn wetsvoorstel koos Tiberius ervoor de Senaat geheel te omzeilen en zijn wet voor te leggen aan de Volksvergadering. Na veel heen en weer gepraat, waaronder de afzetting van zijn medetribuun Octavius, werd zijn wetsvoorstel aangenomen en werd een commissie ingesteld.

De inzet verhogen

Tiberius zou een zware prijs betalen voor deze poging tot echte hervorming. Nadat hij zijn voornemen had aangekondigd om zich kandidaat te stellen voor zijn tweede tribunaat – een stap die brak met het protocol uit het verleden – werd er in de senaat opgeroepen om wat zij zagen als een tirannieke machtsgreep te vernietigen. Een menigte werd op de been gebracht, en het eindresultaat was de dood van Tiberius Gracchus in de tempel van Jupiter Cappitolinus, waarbij 300 van zijn volgelingen op brute wijze werden doodgeknuppeld.

De cyclus van geweld zou zich voortzetten met Gaius Gracchus, de jongere Gracchi broer. Gaius Gracchus zat al in de door zijn broer geïnitieerde landcommissie, en had in 123 met succes gediend als tribuun voordat hij het jaar daarop een tweede termijn aanvaardde. Gaius gebruikte zijn positie om de tegenstanders van Tiberius aan te pakken – naast het voortzetten van zijn landhervormingsprogramma. Aangespoord door de dood van zijn broer, zou Gaius ook zijn eigen maatregelen invoeren door middel van een graansubsidie die gericht was op de armen. Het mocht echter niet zo zijn. Toen de spanningen weer opliepen, vormden zich aan beide zijden menigten. Net als een paar jaar eerder trok de Senaat aan het langste eind – Gaius werd in de daaropvolgende confrontatie vermoord.

Hoewel de beide Gracchi broers een gewelddadige dood zouden sterven, zou hun erfenis voortleven. Intern geweld was nu teruggekeerd in de republiek, met een duidelijke boodschap van de Senaat: wie met ons rotzooit, zal de dood tegemoet zien. Het was deze terugkeer van politiek geweld en omwenteling binnen de Romeinse politiek die de grootste invloed zou hebben op de generatie die volgde. De gebroeders Gracchi zouden uiteindelijk de eerste vonken leveren voor het vuur van politiek geweld dat nog zou komen.