Czy uraz głowy cesarza Moctezumy II i późniejsza śmierć przyspieszyły upadek narodu azteckiego?

Artykuł ten analizuje uraz głowy cesarza Moctezumy jako jeden z tych urazów, które wpłynęły na bieg historii. Śmierć cesarza prawdopodobnie zmieniła losy całego narodu i doprowadziła do zniszczenia cywilizacji azteckiej. Moctezuma zmarł w godzinach wieczornych 30 czerwca 1520 roku w swoim pałacu w azteckiej stolicy Tenochtitlan, będąc więźniem hiszpańskich konkwistadorów. Cesarz przemawiał do swoich ludzi, starając się przekonać ich do zaprzestania działań wojennych przeciwko Hernánowi Cortésowi, jego hiszpańskim żołnierzom i indiańskim sprzymierzeńcom. Zarówno współczesne źródła hiszpańskie, jak i indiańskie dokumentują, że cesarz doznał poważnego urazu głowy, gdy jeden z jego własnych wojowników uderzył go kamieniem wyrzuconym z procy. Jednak po podboju Meksyku niektóre informacje zebrane przez hiszpańskich zakonników z indiańskich opowieści, pieśni i przedstawień obrazkowych wskazywały na to, że Moctezuma zmarł w wyniku uduszenia lub ugodzenia nożem z rąk Hiszpanów. Istnieje nawet sugestia, że było to samobójstwo. Kwestia ta pozostaje nierozwiązana i naładowana emocjonalnie. Analiza historyczna i kliniczna wydarzeń związanych ze śmiercią Moctezumy wskazuje, że cesarz najprawdopodobniej zmarł w wyniku urazu głowy. Autor starał się przedstawić neutralną analizę, ale zgadza się z Benjaminem Keenem, że neutralność może być nieosiągalna, bez względu na to, jak odległy od teraźniejszości jest przedmiot historycznych dociekań.