Faust (część 1 i 2) Streszczenie fabuły

Zobacz schemat fabuły

Podsumowanie

Dwie części Fausta różnią się od siebie formą, treścią i stylem. Część 1 jest napisana w serii scen, ale nie w aktach. Poezja to w dużej mierze rymowany doggerel – lekki wiersz, który ma być zabawny i charakteryzuje się nierównym rytmem – taki, jaki był powszechny w niemieckiej literaturze popularnej od XVI wieku. Historia rozgrywa się w kilku niemieckich sceneriach, a bohaterowie byliby znani miejscowym niemieckim czytelnikom.

Przeciwnie, część druga ma bardziej formalną strukturę pięcioaktową. Jej formy poetyckie są zróżnicowane, niektóre nawiązują do klasycznych korzeni. Podobnie zaludniają ją cesarze i szlachta oraz postacie zaczerpnięte z mitologii klasycznej, a nawet z Biblii. Fabuła i sceneria są rozległe, a nawet wzniosłe. W rzeczywistości Goethe zgodził się ze swoim przyjacielem Johannem Eckermannem, który zasugerował, że Faust „zaczyna się jak tragedia, a kończy jak opera.”

Część 1

Mefistofeles, znany również jako diabeł lub w skrócie Mefisto, spotyka się z Panem w niebie i zakłada się, że może skusić ulubionego człowieka Pana, Fausta, by odszedł od dobra. Tymczasem na ziemi ten wybitny uczony Faust jest głęboko niezadowolony ze swojego życia. Uważa, że nauczył się już wszystkiego, co mógł dzięki uczoności i musi zacząć doświadczać życia. Mefistofeles zjawia się w gabinecie Fausta i oferuje pomoc. Zawierają umowę: Mefistofeles zostanie niewolnikiem Fausta na Ziemi, pomagając mu doświadczyć pełni życia, ale jeśli Faust kiedykolwiek poczuje się w pełni usatysfakcjonowany, natychmiast umrze i stanie się niewolnikiem Mefistofelesa w piekle.

Mefistofeles zabiera Fausta na wizytę do czarownicy i zdobywa eliksir, który sprawi, że stary profesor znów stanie się młody. Mikstura jest skuteczna, a Faust odczuwa młodzieńczą reakcję na wszystko dookoła – zwłaszcza na młode, ładne kobiety. Widzi i natychmiast zakochuje się w dziewczynie o imieniu Gretchen, zwanej też Gretchen. Z pomocą Mefistofelesa Faust poznaje Gretchen, zakochują się w sobie, a wkrótce ona zachodzi w ciążę. Kiedy jej brat, Walenty, dowiaduje się, że jego niegdyś cnotliwa siostra jest niezamężna i w ciąży, atakuje Fausta, zamierzając go zabić. Z pomocą Mefistofelesa, Faust śmiertelnie rani Walentego. Bycie niezamężną i w ciąży to jeden z największych grzechów, jakie może popełnić dziewczyna, a wieś z pewnością zwróci się przeciwko Gretchen – zwłaszcza po tym, jak Walenty naznacza ją dziwką w swoich ostatnich słowach.

Faust, który musiał uciekać po zabiciu Walentego, uczestniczy w obchodach Nocy Walpurgii z Mefistofelesem. Noc Walpurgi to wigilia święta św. Walpurgi, angielskiej świętej, która była opatką w Niemczech i słynęła z mocy uzdrawiania chorych. Jej święto, 1 maja, zbiega się z tradycyjnymi pogańskimi obchodami nadejścia wiosny. W Niemczech istnieje legenda, że wszystkie czarownice na świecie zbierają się w Noc Walpurgii – w nocy 30 kwietnia na górze Brocken, najwyższym szczycie w górach Harzu. Podczas tego zgromadzenia Faust widzi wizerunek Gretchen; jej oczy są trupio podobne, a na szyi ma zawiązany czerwony sznur. Następnego ranka dowiaduje się, że Gretchen została skazana na śmierć za dzieciobójstwo. Razem z Mefistofelesem obmyślają plan, jak ją uratować. Przybywają tuż przed świtem w dniu egzekucji, a Faust udaje się do celi Gretchen. Gdy przybywa, jest wściekła i myśli, że to on jest katem. Gdy uświadamia sobie, kim jest Faust, nadal nie chce wyjść; uważa, że zasłużyła na swój los. W drzwiach pojawia się Mefistofeles, który mówi, że muszą wyjść. Gretchen widzi go i wpada w panikę, nagle pewna, że jest on tam, aby zabrać jej duszę. Modli się do Boga, by ją ocalił, a głos z góry mówi: „Ona jest ocalona!”. Faust i Mefistofeles znikają.

Część 2

Faust pojawia się ponownie śpiąc na polu. Duchy ziemi kąpią go w wodach mitycznej rzeki Lethe, co sprawia, że zapomina o Gretchen. Budzi się po dobrym śnie i stwierdza, że życie jest wspaniałe.

Mefistofeles przybywa na dwór cesarza niemieckiego. Cesarz, który lubi świętować, jest niezadowolony, ponieważ jego doradcy nalegają, by zamiast tego skupił się na problemach finansowych imperium. Mefistofeles twierdzi, że ma na to lekarstwo: wydrukować pieniądze zabezpieczone złotem znajdującym się w ziemi pod cesarstwem. Przedstawia Fausta jako człowieka, który może znaleźć złoto i je wydobyć. Najpierw jednak cesarz i jego doradcy chcą zobaczyć, jak Faust uprawia magię. Cesarz chce, by wyczarował Parysa i Helenę Trojańską. Mefistofeles nie może pomóc bezpośrednio, ale daje Faustowi instrukcje, jak dotrzeć do bogiń znanych jako Matki. Faust schodzi do podziemi, aby się z nimi spotkać. Udaje mu się sprowadzić Helenę i Parysa do pałacu cesarza. Jednak w momencie, gdy widzi Helenę, Faust jest całkowicie zauroczony. Kiedy wydaje się, że Parys chce ją zgwałcić, Faust atakuje go. Następuje eksplozja, a dwie mityczne postacie znikają. Faust mdleje.

Nie mogąc obudzić Fausta, Mefistofeles wraca do gabinetu Fausta, szukając starego ucznia Fausta, Wagnera. Wagner jest teraz mistrzem alchemii i właśnie udało mu się stworzyć życie w probówce. To, co stworzył, to maleńka istota o genialnym umyśle, Homunculus. Homunculus zdaje sobie sprawę, że Faust musi wrócić do klasycznej Grecji. Gdy tylko dotyka tam ziemi, Faust budzi się i zaczyna szukać Heleny. On, Mefistofeles i Homunculus idą własnymi drogami i spotykają mitycznych ludzi, bestie, duchy i bogów.

Helena i jej słudzy przybywają z powrotem do Sparty po wojnie trojańskiej. Czeka na nią w pałacu jej męża jest gospodyni, która wygląda jak brzydka stara wiedźma. Przekonawszy Helenę i jej sługi, że król Menelaos zamierza ich wszystkich zabić, pomaga im uciec do zamku Fausta. Helenka natychmiast zakochuje się w Fauście. Zamieszkują na wyspie Arkadia, gdzie rodzi im się syn Euforion, który ginie podczas próby lotu. Helena słyszy głos Euforiona wzywający ją z podziemi i podąża za nim.

Faust wraca do Niemiec, gdzie pomaga cesarzowi pokonać powstanie. W podzięce, cesarz daje Faustowi linie brzegowe imperium. Używając inżynierii i magii, Faust odzyskuje ziemię z morza i tworzy dobrze prosperujący naród handlowy. W jego posiadaniu znajdują się wszystkie ziemie, z wyjątkiem jednej działki należącej do starego małżeństwa. Kiedy wysyła żołnierzy, by usunęli starą parę z ich posiadłości i przenieśli ich do nowego domu, strach przed żołnierzami zabija staruszków. Faust ma wyrzuty sumienia, ale przechodzi do swojego ostatniego projektu rekultywacji. Widząc swój sukces, Faust odczuwa moment pełnej satysfakcji i umiera. Mefistofeles przygotowuje się do zabrania duszy Fausta do piekła, ale udaje mu się to, gdy pojawia się Niebiański Zastęp i kradnie ją. At the very end, Gretchen’s soul shows Faust the way to Heaven.