Orc

Ork /ɔːrk/ jest fikcyjnym humanoidalnym stworzeniem podobnym do goblina. Orkowie weszli do współczesnego użycia dzięki pisarstwu fantasy J.R.R. Tolkiena, zwłaszcza Władcy Pierścieni. W dziełach Tolkiena orkowie to brutalna, agresywna, brzydka i złowroga rasa, kontrastująca z dobrotliwymi elfami i służąca złym mocom, choć mająca ludzkie poczucie moralności. Jego opis został skrytykowany jako karykaturalny, a nawet rasistowski przez niektórych komentatorów, choć inni zauważyli, że w zamierzeniu był on wyraźnie antyrasistowski.

Wcześniejsze fikcyjne potwory o imionach podobnych do „orków” można znaleźć w staroangielskim poemacie Beowulf, w poezji wczesnonowożytnej oraz w europejskich podaniach ludowych i bajkach.

Tolkienowska koncepcja orków została zaadaptowana i zaimportowana do fantastyki innych autorów, a także do gier fabularnych i strategicznych, takich jak Dungeons & Dragons, Warhammer Fantasy i Warcraft.

Etymologia

Old English

Łacińskie: Orcus jest glossowany jako „Orc, þyrs, oððe hel-deofol” („Goblin, widmo lub diabeł piekielny”) w X-wiecznym Old English Cleopatra Glossary, o którym Thomas Wright napisał: „Orcus był imieniem dla Plutona, boga piekielnych regionów, stąd możemy łatwo zrozumieć wyjaśnienie hel-deofol”. Orc, w języku anglosaskim, podobnie jak thyrs, oznacza widmo lub goblina.” Woordenboek der Nederlandsche Taal definiuje ork w blisko spokrewnionym języku staroholenderskim jako verslindend monster („pożerający potwór”), i wskazuje na możliwe pochodzenie w staroholenderskim nork „petulant, crabbed, evil person”.

Termin ten jest użyty tylko raz w Beowulfie jako liczba mnoga złożona orcneas, jednego z plemion obok elfów i ettinów (olbrzymów) potępionych przez Boga:

þanon untydras ealle onwocon eotenas ond ylfe ond orcneas swylce gigantas þa wið gode wunnon lange þrage he him ðæs lean forgeald -Beowulf, Fitt I, vv. 111-14

Stąd narodziły się wszystkie złe latorośle, ogry i elfy i złe duchy – olbrzymy również, które długo walczyły z Bogiem, za co dał im swoją nagrodę -John R. Clark Hall, tr. (1901)

Orcneas jest powyżej przetłumaczony jako „złe duchy”, ale jego znaczenie jest niepewne. Klaeber zasugerował, że składało się ono z orc < L. orcus „świat podziemny” + neas „zwłoki”, którym tłumaczenie „złe duchy” nie oddało sprawiedliwości. Ogólnie przypuszcza się, że zawiera element -né, kognat do gockiego naus i staronorweskiego nár, oba oznaczające „zwłoki”. Zwykłe staroangielskie słowo oznaczające zwłoki to líc, ale -né pojawia się w nebbed 'łoże zwłok’ oraz w dryhtné 'martwe ciało wojownika’, gdzie dryht to jednostka wojskowa. Jeśli *orcné ma być tłumaczone jako orcus 'trup’, znaczenie może być „trup z Orcusa (tj. z podziemi)”, lub „diabelski trup”, rozumiany jako jakiś rodzaj chodzącego martwego stworzenia.

Early Modern

Potwór zwany Orcusem jest wspomniany w Baśniowej Księdze Edmunda Spensera z 1590 roku. Oxford English Dictionary odnotowuje orke z okresu Early Modern, czyli „ogra”, w bajce Samuela Hollanda Don Zara z 1656 roku, będącej pastiszem hiszpańskich romansów, takich jak Don Kichot. Przypuszcza się, że „orke”/”ogre” trafił do języka angielskiego za pośrednictwem bajek kontynentalnych, zwłaszcza XVII-wiecznego francuskiego pisarza Charlesa Perraulta, który zapożyczył większość swoich opowieści, a swojego „ogra” rozwinął od XVI-wiecznych pisarzy włoskich Giovanniego Francesco Straparoli (któremu przypisuje się wprowadzenie literackiej formy bajki) i Giambattisty Basile, który pisał w dialekcie neapolitańskim i twierdził, że przekazuje ustne opowieści ludowe ze swojego regionu. W baśniach Basile używał huorco, huerco lub uerco, neapolitańskiej formy włoskiego orco, „olbrzym” lub „potwór”, aby opisać dużą, włochatą, kępiastą, męską bestię, która potrafiła mówić, żyła w ciemnym lesie lub ogrodzie i mogła schwytać i zjeść człowieka.

Tolkien

Stwierdzona etymologia

Tolkien zapoczątkował współczesne użycie angielskiego terminu „orc” na oznaczenie rasy złych, humanoidalnych stworzeń. Jego najwcześniejsze słowniki elfickie zawierają hasło Ork (orq-) „potwór”, „ogr”, „demon”, wraz z orqindi i „ogresse”. W swoich wczesnych tekstach używał czasem formy liczby mnogiej orqui. Stwierdził, że elfickie słowa ork pochodzą od rdzenia ruku, „strach, przerażenie”; w Quenya, orco, liczba mnoga orkor; w Sindarin orch, liczba mnoga yrch i Orchoth (jako klasa). Mieli podobne nazwy w innych językach Śródziemia: uruk w Czarnej Mowie (ograniczonej do większych żołnierzy-orków); w języku Drúedainów gorgûn, „ork-folk”; w Khuzdulu rukhs, liczba mnoga rakhâs; a w języku Rohanu i we Wspólnej Mowie – orka.

Tolkien stwierdził w liście do powieściopisarki Naomi Mitchison, że jego orkowie byli pod wpływem „Księżniczki i goblina” George’a MacDonalda. Wyjaśnił, że jego „ork” „pochodzi od staroangielskiego orc 'demon’, ale tylko z powodu jego fonetycznej przydatności”, i

Początkowo wziąłem to słowo od staroangielskiego orc (Beowulf 112 orc-neas i glosariusz orc: þyrs (’ogr’), heldeofol (’hell-devil’)). Przypuszcza się, że nie ma to związku ze współczesnym angielskim orc, ork, nazwą stosowaną do różnych bestii morskich z rzędu delfinów”.

Tolkien dostrzegł również związek z łacińskim słowem orcus, zauważając, że „słowo użyte w tłumaczeniu Q urko, S orch to Orc. Ale to z powodu podobieństwa starożytnego angielskiego słowa orc, 'zły duch lub bogey’, do elfickich słów. Prawdopodobnie nie ma między nimi żadnego związku.”

Opis

Orkowie są ludzkiego kształtu i różnej wielkości. Przedstawiane są jako brzydkie i plugawe, z upodobaniem do ludzkiego mięsa. Są uzbrojeni w kły, mają dzikie nogi i długie ramiona; niektórzy mają ciemną skórę, jakby byli poparzeni. Większość z nich jest mała i unika światła dziennego. W Isengardzie czarnoksiężnik Saruman wyhodował duży i potężny rodzaj orków, Uruk-Hai, które nie boją się światła dziennego.

Orkowie jedzą mięso, w tym mięso ludzi, i mogą oddawać się kanibalizmowi: w Dwóch Wieżach Grishnákh, ork z Mordoru, twierdzi, że orkowie z Isengardu jedzą mięso orków. Nie jest pewne, czy to prawda, czy też złośliwość: ork rzuca Pippinowi czerstwy chleb i „pasek surowego, wysuszonego mięsa… mięsa nie śmiał zgadnąć jakiego stworzenia”.

Orkowie z Mordoru mówią Czarną Mową, językiem wymyślonym dla nich przez Saurona, podczas gdy ci z Isengardu mówią innymi językami; aby się zrozumieć, używają Wspólnej Mowy (Westron), takiej, jaką Pippin podsłuchał i zrozumiał.

In-fiction origin

Tolkien zaproponował kilka teorii na temat pochodzenia orków. W The Tale of Tinúviel, orkowie pochodzą jako „obmierzłe pomiotły Melkora, które bawiły się za granicą wykonując jego złe uczynki”. W „Upadku Gondolinu” Tolkien napisał, że „cała ta rasa została wyhodowana przez Melka z podziemnego gorąca i szlamu”. W The Silmarillion orkowie to Elfy Wschodu (Avari) zniewolone, torturowane i hodowane przez Morgotha; „rozmnażali się” jak Elfy i Ludzie. Tolkien stwierdził w liście z 1962 roku do pani Munsby, że orkowe samice musiały istnieć. W Upadku Gondolinu Morgoth stworzył je ze szlamu za pomocą czarów, „wyhodowane z gorąca i szlamu ziemi”. Albo były to „Orki były bestiami o uczłowieczonym kształcie”, być może, jak pisał Tolkien, Elfy spółkowały z bestiami, a później z ludźmi. Albo znowu, Tolkien zauważył, mogli być upadłymi Maiar, być może rodzaj zwany Boldog, jak mniejsze Balrogs; lub skorumpowanych Men.

Half-orcs pojawiają się we Władcy Pierścieni, stworzony przez krzyżowanie Orków i ludzi; byli w stanie iść w świetle słonecznym. Chytry południowiec” w The Fellowship of the Ring wygląda „więcej niż w połowie jak goblin”; podobne, ale bardziej orkowe hybrydy pojawiają się w The Two Towers „człowiek-wysoki, ale o goblinich twarzach, blady, złośliwy, mrużący oczy.”

Rasizm

Badacze literatury angielskiej William N. Rogers II i Michael R. Underwood zauważają, że powszechnym elementem zachodniej kultury końca XIX wieku był strach przed moralnym upadkiem i degeneracją; doprowadziło to do eugeniki. W Dwóch Wieżach Ent Treebeard mówi

To znak złych rzeczy, które przyszły w Wielkiej Ciemności, że nie mogą znieść słońca; ale orkowie Sarumana mogą je znieść, nawet jeśli go nienawidzą. Ciekawe, co on zrobił? Czy to są Ludzie, których zniszczył, czy może wymieszał rasy Orków i Ludzi? To byłoby czarne zło!

Filmowiec Andrew Stewart, pisząc w CounterPunch, przytacza to przemówienie jako przykład „naukowego rasizmu z połowy XX wieku…, który w alarmujący sposób określa pojęcie 'mieszania ras’ jako wielki grzech”. Stewart zauważa również, że geografia Śródziemia celowo stawia dobry Zachód przeciwko złemu Wschodowi; John Magoun, pisząc w J.R.R. Tolkien Encyclopedia, zgadza się z tym, twierdząc, że Śródziemie ma w pełni rozwiniętą „geografię moralną”.

W prywatnym liście Tolkien opisuje orków jako:

Sztywnych, szerokich, o płaskich nosach, bladej skórze, z szerokimi ustami i skośnymi oczami: w istocie zdegradowane i odrażające wersje (dla Europejczyków) najmniej uroczych typów mongolskich.”

Różni krytycy i komentatorzy zauważyli, że orkowie są trochę jak karykatury nie-Europejczyków. Dziennikarz David Ibata pisze, że orkowie w tolkienowskich filmach Petera Jacksona wyglądają jak „najgorsze wizerunki Japończyków rysowane przez amerykańskich i brytyjskich ilustratorów w czasie II wojny światowej.” Krytyczka literacka Jenny Turner, pisząca w London Review of Books, popiera komentarz Andrew O’Hehira na Salon.com, że orkowie są „z założenia i intencji północnoeuropejską paranoiczną karykaturą ras, o których niewyraźnie słyszał”. O’Hehir opisuje orków jako „podludzką rasę wyhodowaną przez Morgotha i/lub Saurona (choć nie stworzoną przez nich), która jest moralnie nie do odkupienia i zasługuje jedynie na śmierć. Są ciemnoskórzy i skośnoocy, i choć posiadają rozum, mowę, organizację społeczną i, jak wspomina Shippey, coś w rodzaju moralnej wrażliwości, są z natury źli.” Zauważa opis Tolkiena na ich temat (cytowany powyżej), mówiąc, że nie mógłby być bardziej odkrywczy dla jego stosunku do „Innego”, ale usprawiedliwia go mówiąc, że „jest to również produkt jego pochodzenia i epoki, jak większość naszych nieuchronnych uprzedzeń. Na poziomie świadomej intencji nie był rasistą ani antysemitą” i wspomina o jego listach w tej sprawie. Badacz literatury angielskiej Robert Tally opisuje orków jako zdemonizowanego wroga, mimo (jak pisze) sprzeciwu samego Tolkiena wobec demonizacji wroga w czasie dwóch wojen światowych. Badaczka germanistyki Sandra Ballif Straubhaar argumentuje jednak przeciwko „powtarzającym się oskarżeniom” o rasizm, stwierdzając, że „polikulturowy, wielojęzyczny świat jest absolutnie centralny” dla Śródziemia, a czytelnicy i widzowie filmowi z łatwością to dostrzegą.

Wspólna moralność

Krytyk Tolkiena, Tom Shippey, pisze, że orkowie we Władcy Pierścieni podzielają ludzkie pojęcie dobra i zła, z dobrze znanym poczuciem moralności, choć zauważa, że podobnie jak wielu ludzi, orkowie nie są w stanie zastosować swojej moralności do siebie. Jego zdaniem Tolkien uznał, że „zło nie może czynić, może tylko szydzić”, więc orkowie nie mogli mieć równej i przeciwnej moralności niż ludzie czy elfy. Shippey zauważa, że w Dwóch wieżach, ork Gorbag nie pochwala „zwykłej elfickiej sztuczki” polegającej na pozornym porzuceniu towarzysza, jak błędnie przypuszcza, że Sam zrobił to z Frodo. Shippey opisuje implikowany pogląd na zło jako boethiański, że zło jest brakiem dobra; zauważa jednak, że Tolkien nie zgadzał się z tym punktem widzenia, uważając, że zło musi być aktywnie zwalczane, z wojną, jeśli to konieczne, stanowisko manichejskie.

Inni autorzy

W serii fantasy The Harrow, autor Philip Mazza zawiera rasę orków lub Gulguthra w starożytnym języku. Gulguthra są członkami Brood, lub En’ Rauko, złej rasy, która okupuje postapokaliptyczny świat fantasy. Mają nisko osadzone czoła, pysk, płaszczozieloną skórę, czerwonawe oczy, duże kły i krótkie spiczaste uszy.

Jako odpowiedź na ich typowanie jako generycznych złych postaci lub antagonistów, niektóre powieści przedstawiają wydarzenia z punktu widzenia orków, lub prezentują ich jako bardziej sympatycznych bohaterów. Powieść Mary Gentle z 1992 roku Grunts! przedstawia orków jako rodzajową piechotę, używaną jako metaforyczne mięso armatnie. Seria książek autorstwa Stana Nichollsa, Orcs: First Blood, koncentruje się na konfliktach między orkami i ludźmi, z punktu widzenia orków. W serii Świata Dysku Terry’ego Pratchetta, orkowie są rasą, która jest bliska wyginięcia; w jego Niewidzialnych Akademikach jest powiedziane, że „Kiedy Zły Cesarz chciał wojowników, dostał niektórych z Igorów, aby przekształcić gobliny w orków”, aby byli używani jako broń w Wielkiej Wojnie, „zachęcani” przez bicze i bicie.

W grach

Od czasu publikacji Władcy Pierścieni Tolkiena, orkowie stali się stałym elementem fikcji fantasy i gier fabularnych, gdzie orkowie i gobliny są zazwyczaj odrębnymi rasami goblinoidów. W grze fabularnej fantasy Dungeons & Dragons, orkowie byli jednym z najwcześniejszych stworzeń wprowadzonych do gry i w dużej mierze bazowali na tych opisanych przez Tolkiena. Orkowie D&D to plemienna rasa wrogich i bestialskich humanoidów o muskularnej budowie, dużych zębach kłów i pyskach zamiast ludzkich nosów. Ork pojawia się w pierwszej edycji Monster Manual (1977), gdzie jest opisany jako zaciekle rywalizujący tyran, plemienne stworzenie często żyjące pod ziemią. Mitologia i postawy orków zostały szczegółowo opisane w Dragon #62 (czerwiec 1982), w artykule Rogera E. Moore’a, „The Half-Orc Point of View”, a ork jest dalej szczegółowo opisany w książce Paizo Publishing „Classic Monsters Revisited” (2008), na stronach 52-57.

Wszechświat Warhammera wydawnictwa Games Workshop przedstawia przebiegłych i brutalnych orków w scenerii fantasy. W Warhammer 40,000, serii gier science-fiction, są oni zielonoskórym gatunkiem obcych, zwanym 'Orkami’. Orkowie są ważną rasą w Warcraft, grze z gatunku high fantasy stworzonej przez Blizzard Entertainment. Są to w różnym stopniu dzicy lub „dzicy, ale szlachetni” wojownicy i szamani, potężnie umięśnieni, z szerokimi nosami i charakterystycznymi ustami z kłami. Kilka postaci orków z uniwersum Warcrafta jest grywalnymi bohaterami w crossoverowej grze wieloosobowej Heroes of the Storm. W produktach Heroscape firmy Hasbro, Orkowie pochodzą z prehistorycznej planety Grut. Są niebieskoskórzy, z charakterystycznymi kłami lub rogami. Several Orc champions ride prehistoric animals (including a Tyrannosaurus rex, a Velociraptor and sabre-tooth tigers, known as Swogs.

Gallery

Image gallery of Orc

Notes

1. Variant printed redactions: „orcus … þrys l heldeofol” w First Cleopatra glossary (D 459/31) in Pheifer 1974, p. 37n
2. ^ Corpus Glossary (Corpus Christi College MS. 144, late 8th to early 9th century) has the two glosses: „Orcus, ork” i „Orcus, ðyrs, hel-diobul”. Pheifer 1974, s. 37n
3. ^ Klaeber bierze tu orcusa za świat, a nie boga, podobnie jak Bosworth & Toller 1898, s. 764: „orc, es; m. The infernal regions (orcus)”, choć ten ostatni wydaje się przewidywać syntezę związku „Orcþyrs” poprzez zmianę odczytu glosariuszy Kleopatry, jak podano przez Wright’s Voc. ii. że on sources.
4. ^ Straparola został przetłumaczony na hiszpański w 1583 roku. Niezależnie od tego, nie jest w Hiszpanii do dnia dzisiejszego folktale „huerco” lub „güercu”, zwiastun zbliżającej się śmierci; cień w postaci osoby, która ma umrzeć.
5. ^ Zobacz zwłaszcza Basile’s opowieści Peruonto i Lo Cuento dell’Uerco.
6. ^ Parmavilatkayat tom XII: „Quenya Lexicon Quenya Dictionary”: 'Ork’ (’orq-’) potwór, ogr, demon. „orqindi” ogresse. „
7. ^ In the Cleopatra Glossary, Folio 69 verso; hasło jest zilustrowane powyżej.

Źródła

• Bosworth, Joseph; Toller, T. Northcote (1898). An Anglo-Saxon Dictionary. 1 A-Fir. The Clarendon press. p. 764.
• Carpenter, Humphrey, ed. (1981), The Letters of J. R. R. Tolkien, Boston: Houghton Mifflin, ISBN 0-395-31555-7
• Klaeber, Friedrich (1950). Beowulf and the Finnesburg Fragment. Translated by John R. Clark Hall (3 ed.). Allen & Unwin.
• Shippey, Tom (2001). J. R. R. Tolkien | Autor stulecia. HarperCollins. ISBN 978-0261-10401-3.
• Shippey, Tom (2005) . The Road to Middle-Earth (The Road to Middle-Earth) (Third ed.). Grafton (HarperCollins). ISBN 978-0261102750.
• Tolkien, J. R. R. (1977), Christopher Tolkien (ed.), The Silmarillion, Boston: Houghton Mifflin, ISBN 0-395-25730-1
• Tolkien, J. R. R. (1984), Christopher Tolkien (ed.), The Book of Lost Tales, 2, Boston: Houghton Mifflin, ISBN 0-395-36614-3
• Tolkien, J. R. R. (1994), Christopher Tolkien (ed.), The War of the Jewels, Boston: Houghton Mifflin, ISBN 0-395-71041-3
• Tolkien, J. R. R. (1993), Christopher Tolkien (ed.), Morgoth’s Ring, Boston: Houghton Mifflin, ISBN 0-395-68092-1
• Tolkien, J. R. R. (2009). The Lord of the Rings (Kindle ed.). HarperCollins.
• Tolkien, J. R. R. (1954), The Two Towers, The Lord of the Rings, Boston: Houghton Mifflin (wyd. 1987), ISBN

.