De Honderdjarige Oorlog
NOOT: grote delen van deze tekst zijn overgenomen uit http://www.ehistory.com. Zie het voor meer details.
Wat was het?
De Honderdjarige Oorlog was een lange strijd tussen Engeland en Frankrijk over de opvolging van de Franse troon. Hij duurde van 1337 tot 1453, dus kan hij beter de “116-jarige oorlog” worden genoemd. De oorlog begint met een aantal verbluffende successen van de kant van Engeland, en de Engelse strijdkrachten domineren Frankrijk voor tientallen jaren. Daarna slingert de strijd heen en weer. In de jaren 1360, winnen de Fransen. Van 1415-1422, winnen de Engelsen. Na 1415 blaast koning Hendrik V van Engeland de campagne nieuw leven in en verovert hij grote delen van Frankrijk, waarbij hij buitengewone politieke concessies doet. Vanaf 1422 slaat de Franse kroon echter terug. Het tienermeisje Jeanne d’Arc (Jeanne d’Arc), een opmerkelijke jonge mystica, leidt de Franse troepen om hun land terug te winnen. Hier volgt een kort overzicht van de gebeurtenissen, met de belangrijkste veldslagen in vetgedrukte rode kleur:
(1337-1360) Koning Edward de III van Engeland, geprovoceerd door Franse aanvallen op land dat hij in Frankrijk bezit, besluit tot een wanhopige gok. Hij roept zichzelf uit tot koning van Frankrijk, met het argument dat hij wettelijk aanspraak kan maken op de Franse troon door afstamming via zijn moeder, Isabella van Frankrijk. In de Franse Salische wet kunnen bezit en eigendom alleen via de vaderlijke lijn worden geërfd. Dit betekent dat alleen mannen die afstammen van de zonen aan de koningszijde van de familie de troon, het land of titels kunnen erven. Volgens het Engelse recht kunnen bezit en eigendom echter ook via de moederlijke bloedlijn op mannelijke kinderen overgaan. Dit betekent dat mannen die afstammen van de zonen van de koning OF mannelijke kinderen die afstammen van de dochters van de koning, aanspraak kunnen maken op de troon. Het enige dat in het Engelse recht telt, is dat “het bloed van koningen” in de aderen van het eerstgeboren mannelijke kind stroomt, ook al is dat bloed niet rechtstreeks afkomstig van de zonen van de vader. (Over deze lastige juridische situatie hebben koning Hendrik V en zijn raadsheren het in Shakespeare’s Henry V.)
(1340) De Slag bij Sluys. De jonge koning Eduard “steekspel” persoonlijk met Spaanse schepen geallieerd met Frankrijk. (Hij ramt de vijandelijke schepen met zijn eigen schepen). Hij laat verschillende schepen zinken (waaronder het schip waarop hij zelf vaart), maar krijgt wel de controle over de waterwegen tussen Frankrijk en Engeland, waardoor schepen op de Franse kust kunnen landen.
(1346) De Slag bij Crécy (de eerste grote veldslag van de Honderdjarige Oorlog): Na de slag bij Sluys landde Eduard III in juli 1346 met ongeveer 10.000 man in Normandië. De Fransen achtervolgden. Edward III besloot halt te houden bij Crecy in Normandië en zich voor te bereiden op de slag van de volgende dag. De Franse voorhoede maakte echter contact en viel aan zonder een plan te hebben. De Fransen deden wel 15 aanvallen en de Engelsen controleerden elke aanval op hun beurt, voornamelijk door de Engelse lange boogschutters. Aan het eind waren de Fransen gedecimeerd en hadden de Engelsen een beslissende overwinning.
(1347) De slag bij Calais. Na de overwinning bij Crecy rukten de Engelse troepen op naar Calais en begonnen een succesvolle belegering die een jaar zou duren. Het Franse leger probeerde Calais te ontzetten, maar trok zich terug toen het de Engelse positie te sterk vond. De Engelsen maakten van Calais een uitvalsbasis voor verdere invallen in Frankrijk. Het bleef in Engelse handen tot 1558.
(1348) De komst van de Zwarte Pest in Europa en Engeland zet een domper op vijandige activiteiten. Engeland verliest ongeveer een derde van zijn bevolking; Frankrijk ongeveer een vierde.
(1356) De Slag bij Poitiers (het tweede grote gevecht van de Honderdjarige Oorlog): Na een onderbreking van zes jaar barst de oorlog weer los als Eduard de Zwarte Prins, zoon van koning Eduard III, in 1356 Frankrijk binnenvalt. Koning Jan II van Frankrijk achtervolgt Edward. Buiten Poiters ontmoetten de troepen elkaar en de Fransen gingen te paard en vielen aan. De aanval slaagde bijna, maar Edward kon een tegenaanval uitvoeren en de Franse linie breken. Het was een rampzalige slag voor Frankrijk – de koning van Frankrijk (Jean II) werd gevangen genomen samen met ongeveer 2000 leden van de Franse aristocratie tijdens de eerste fasen van de slag, en teruggebracht naar Engeland. De Engelsen eisen een enorm losgeld voor zijn terugkeer – gelijk aan ongeveer een derde van het BNP van Frankrijk. Frankrijk is verlamd zonder koning, en kan pas in de jaren 1370 een adequaat tegenoffensief beginnen.
In 1360 heeft Edward de zeeslag bij Sluys (1340) en de beide vroege veldslagen bij Crecy en Poitiers gewonnen. Frankrijk, overweldigd, staat een groot deel van zijn noordelijke grondgebied en kustlijn af aan Engeland in het Verdrag van Brétigny (1360). In ruil daarvoor doet Edward afstand van zijn aanspraak op de Franse troon.
(1360-1396) De Fransen heroveren geleidelijk het grootste deel van Frankrijk nadat Engeland zijn twee beste generaals, koning Edward III en zijn zoon Edward de Zwarte Prins, heeft verloren. De twee partijen tekenen een wapenstilstand in 1389, en verlengen het verdrag in 1396 met 28 jaar.
(1364) De slag bij Auray: De slag bij Auray draaide om de controle over het hertogdom Bretagne. Engelse troepen onder John Chandos belegerden de stad Auray. Franse troepen werden gestuurd om het beleg te breken. Op 29 september 1364 deden de Fransen een tegenaanval. De aanval werd afgeslagen en de stad gaf zich over. De leider van het Franse leger, Bertrand du Guesclin, werd gevangen genomen en later vrijgekocht.
Nadat de Franse koning Jean II in Britse gevangenschap sterft, wordt zijn zoon Karel V, de Wijze, koning van Frankrijk. Hij regeert tot 1380. Onder zijn bevel herwint Frankrijk veel van zijn verloren grondgebied.
(1372) Franse troepen heroveren Poitou en Bretagne.
(1372) Slag bij La Rochelle. Heftige zeeslag. De Fransen krijgen weer controle over het Kanaal, waardoor Engeland geen versterkingen naar Calais kan overbrengen.
(1382) De Schotten, versterkt en uitgerust door de Fransen, vallen Engeland aan.
(1389) De Schotten tekenen een wapenstilstand met Engeland, waardoor verdere Franse onlusten in het noorden enkele jaren worden voorkomen.
(1392) Karel VI van Frankrijk wordt krankzinnig.
(1396) Richard II trouwt met de zevenjarige prinses Isabella van Frankrijk als onderdeel van een vredesverdrag.
(1405) Franse soldaten landen in Wales om de aanspraak van de Welshe krijgsheer Owain Glendwr op het vorstendom Wales te ondersteunen. Zij hebben aanvankelijk succes.
(1412) Jeanne d’Arc geboren.
(1415-1422) Hendrik V neemt de claim van Eduard III weer op en beweert dat hij de rechtmatige koning van Frankrijk is. De Fransen staan onder het bewind van de deels krankzinnige heerser koning Karel VI en lijken rijp voor de pluk onder zijn ongeorganiseerde bewind. In een snelle veldtocht neemt hij Harfleur en verschillende kuststreken in, en verslaat hij een Frans leger dat enkele malen groter is dan zijn eigen leger. Hij dwingt koning Karel VI hem tot erfgenaam te maken. Hendrik trouwt met Karels dochter Catharina. Hendrik V sterft in 1422 en laat een baby achter als erfgenaam van de Engelse troon.
(1415) Slag bij Harfleur: Hendrik V landt in de zomer van 1415 met ongeveer 10.000 man in Frankrijk. Zijn eerste doel was Harfleur, een havenstad in het noordwesten van Frankrijk. De belegering duurde ongeveer een maand en Hendrik marcheerde als overwinnaar de stad binnen, maar met een leger dat ernstig was uitgedund – voornamelijk door ziekte. Zijn volgende stop zou Calais zijn, maar het Franse leger onderschepte hem bij Agincourt.
(1415) Slag bij Agincourt. Na het succesvolle beleg van Harfleur, marcheerde Hendrik met zijn troepen van ongeveer 6000 ridders, boogschutters en wapensoldaten naar Calais. Tijdens zijn opmars kon het Franse leger van 20.000 man zich tussen Hendrik en Calais opstellen. Henry gebruikte een smal front dat door bossen werd gekanaliseerd om zijn zwaar in de minderheid zijnde troepenmacht een kans te geven. De Fransen stelden zich op in drie linies. De eerste linie van Franse ridders viel aan, maar werd door de Engelse handboogschutters afgeslagen. De tweede linie viel aan en werd teruggeslagen, hun aanval liep vast door de modder op het veld. De derde linie trok ten aanval maar verloor de moed toen zij het veld doorkruisten dat bedekt was met Franse doden; zij trokken zich spoedig terug. Henry behield de controle over het slagveld en de beslissende overwinning. Hij hervatte spoedig zijn mars naar Calais.
(1421) Slag bij Beauge: Beauge was een van de eerste nederlagen voor de Engelsen tijdens de Honderdjarige Oorlog. Franse en Schotse troepen combineren een inval in de Engelse bezittingen in Normandië. Thomas, de hertog van Clarence, (de broer van Hendrik V) probeerde de geallieerde troepen te onderscheppen. Tijdens de onderschepping overtrof de cavalerie van Thomas zijn infanterie. De Franse en Schotse troepen decimeerden de Engelsen en Thomas werd gedood.
(1424) Slag bij Verneuil: In een laatste poging om de Engelsen uit Normandië te verdrijven, vielen ongeveer 15.000 Franse en Schotse troepen het Engelse leger van 9.000 aan dat onder bevel stond van John, hertog van Bedford. De aanval vond plaats bij Verneuil, ongeveer 50 mijl ten westen van Parijs. De Franse en Schotse troepen vielen aan, maar de Engelse handboogschutters maakten ze snel af. Ongeveer de helft van het Frans/Schotse leger ging verloren; de rest trok zich terug. Het resultaat van de slag was dat de Schotten werden verwijderd als een belangrijke steun voor de Franse zaak.
(1422-1453) De oorlog laait weer op. De Engelsen behalen aanvankelijk talrijke overwinningen, maar het boerenmeisje Jeanne d’Arc (Jeanne d’Arc) verschijnt en beweert een visioen van God te hebben gehad. Zij geeft de Franse legers nieuw vertrouwen en leidt hen naar herhaalde overwinningen op de Engelsen. In 1453 is de kust van Calais het enige Engelse bezit in Frankrijk.
(1428-1429) Beleg van Orléans Het beleg van Orléans was het keerpunt in de Honderdjarige Oorlog. Na meer dan 80 jaar oorlogsvoering kregen de Fransen eindelijk de overhand met de beslissende overwinning bij Orléans. Thomas de Montacute en 5.000 Engelse troepen beginnen op 23 oktober 1428 met de belegering van Orléans, de grootste versterkte positie in handen van Karel van Frankrijk. William de la Pole, hertog van Suffolk, volgde Montecute in november op nadat hij door een kanonskogel was gedood. De belegering duurde maanden. Rond dezelfde tijd verschijnt Jeanne d’Arc aan het hof van Karel. Karel staat toe dat Jeanne in april een hulptroep leidt. In mei valt Jeanne de Engelsen aan samen met een troepenmacht uit Orléans en ze verdrijft de Engelsen uit hun posities. De volgende dag staken ze de belegering; het militaire voordeel ligt nu bij de Fransen.
(begin 1430) Jeanne d’Arc (Jeanne d’Arc) probeert het beleg van Parijs op te heffen.
(eind 1430) Bourgondiërs (Engelse sympathisanten in Noord Frankrijk) nemen Jeanne d’Arc gevangen en leveren haar uit aan het Engelse hof.
(1431) Jeanne d’Arc verbrandt als heks in Rouen.
(eind 1431) Hendrik VI van Engeland wordt in Parijs gekroond tot koning van Frankrijk. Onder zijn onbekwame heerschappij breekt Frankrijk de Engelse bezittingen in Frankrijk af.
(1450) Slag bij Formigny: Na de Franse overwinning bij Rouen in oktober 1449, zet Karel VII het Franse offensief voort en dringt de Engelsen terug in de stad Formigny. De Franse artillerie vernietigt het grootste deel van het Engelse leger en de Engelsen worden zwaar verslagen, waarbij ze meer dan 4000 man verliezen van een strijdmacht van 5000 man. Formigny betekent het einde van de gevechten in Noord Frankrijk.
(1453) Slag bij Castillon: Castillon is het laatste gevecht van de Honderdjarige Oorlog. Na de voorgaande jaren uit Noord-Frankrijk verdreven te zijn, stuurt Hendrik VI een nieuw leger naar Bordeaux in Zuidwest-Frankrijk Hij probeert tenminste enig grondgebied in Frankrijk te behouden. In juli 1453 vallen de Engelse troepen een Franse troepenmacht aan die de stad Castillon belegert. De aanval wordt afgeslagen, de Engelsen worden verpletterd en Shrewsbury wordt gedood. Bordeaux wordt Frans grondgebied en de laatste Engelse overlevenden varen naar huis.
(eind 1453) Hendrik VI wordt krankzinnig. In 1453 is de kust van Calais het enige overgebleven Engelse bezit in Frankrijk. Het zal in Engels bezit blijven tot het midden van de 15e eeuw.