Terreur in de nacht

Mijn ogen zijn open en meestal krijg ik het gevoel dat er iets in de kamer gebeurt, dus het is meer een soort ongerustheid. Het is een soort geloof dat er iets gaat gebeuren en dan verzamelt zich een gedaante, een soort zwarte, kleine zwarte wolk en het is de duivel… een monster. En het komt op me af en ik kan zijn gewicht voelen en eigenlijk is het geloof dat het me vasthoudt en dat het me gaat meesleuren in een afgrond… Ik kan sensaties voelen op mijn lichaam, het is multi-zintuiglijk. Ik kan het ook een beetje ruiken. Ik voel sensaties in mijn lichaam zoals in een lift, ik voel me alsof ik naar beneden ga… Ik kan me niet bewegen, zeker niet. Nou, ik probeer het, maar het werkt nooit. Meestal is het enige wat ik kan doen een soort gebrom in mijn keel maken en proberen een feedback cyclus te maken, dat luider maken, hoe luider het wordt hoe wakkerder ik word, hoe meer ik kan doen tot ik uiteindelijk misschien kan schreeuwen. En dat maakt me wakker, echt wakker.

Ongelooflijk genoeg komen ervaringen zoals hierboven, die ons door een collega-academicus werd verteld, heel vaak voor. De ervaring wordt slaapverlamming genoemd en het wordt geclassificeerd als een REM-gerelateerde parasomnie.

Wat is slaapverlamming?
Slaapverlamming is een periode van voorbijgaande, bewust ervaren verlamming, hetzij bij het slapen gaan of bij het wakker worden. Tijdens een episode is de persoon volledig bij bewustzijn, in staat om de ogen te openen, maar zich ervan bewust dat het niet mogelijk is om ledematen, hoofd of romp te bewegen. Er kan ook sprake zijn van ademhalingsmoeilijkheden en, begrijpelijkerwijs, acute angst (Dahlitz & Parkes, 1993).

Daarnaast kan de betrokkene hallucinaties ervaren. In een steekproef van 254 studenten die ten minste eenmaal slaapverlamming hadden ervaren (Cheyne e.a., 1999), had 75 procent tegelijkertijd lichaamsverlamming en hallucinaties ervaren. Veel voorkomende hallucinaties zijn:

– Proprioceptieve hallucinaties: sensaties van zweven, vliegen, buiten-lichamelijke ervaringen; gevoelens van opgetild worden, van draaien en ronddraaien; en sensaties vergelijkbaar met die gevoeld worden bij het omhoog of omlaag gaan in een lift.

– Tactiele hallucinaties: sensaties van druk; aanraken van of trekken aan de borst, ledematen of hoofd; druk op het bed; het gevoel dat het beddengoed beweegt; en gevoelens van tinteling, trillen, schudden, pijn, verstikking of verstikking.

– Auditieve hallucinaties: het horen van voetstappen, kloppen, schuifelen, ademen, praten, onbegrijpelijk gefluister, mechanische geluiden
(bijv. zoemen) en andere geluiden.

– Visuele hallucinaties: het zien van wolk- of rookachtige substanties of gebieden van intense duisternis; het zien van een mens, dier of monster en mogelijk interactie met hen.

– Olfactorische of gustatory hallucinaties.

Aanvallen gaan vaak gepaard met gevoelens van intense angst, terreur, gelukzaligheid, vreugde, woede, en gevoelens van sterven of een naderende dood. Valse ontwakingen worden ook vaak gemeld. De persoon gelooft dat hij wakker is geworden en dat de episode voorbij is, om vervolgens te ontdekken dat hij in feite nog steeds slaapt.

Slaapverlamming treedt meestal op als de persoon op een bed ligt – het is onwaarschijnlijk dat het optreedt als hij in een ongemakkelijke slaaphouding ligt, zoals rechtop zitten (Hishikawa, 1976). Het is waarschijnlijker dat het optreedt wanneer de persoon op de rug ligt en met het gezicht naar boven, dan in een andere slaaphouding (Cheyne, 2002). Een episode kan tussen enkele seconden en 10 minuten duren en kan spontaan eindigen of door een intense inspanning om de verlamming te doorbreken door de persoon die het ervaart, of door de aanraking of stem van een andere persoon (Goode, 1962).

Wie krijgt slaapverlamming?
Hoewel de schattingen variëren, blijkt dat tot 50 procent van de bevolking ten minste eenmaal in hun leven slaapverlamming in een of andere vorm zal ervaren, en sommige mensen ervaren het veel vaker dan dat. Hoewel slaapverlamming een symptoom van narcolepsie kan zijn, komt het ook vaak voor bij niet-narcoleptici. Narcolepsie, een slaapstoornis die bij ongeveer 0,02-0,05 procent van de bevolking voorkomt (Lavie et al., 2002), bestaat uit vier belangrijke symptomen:

– slaapaanvallen: overweldigende episoden van slaperigheid of slaap;

– kataplexie: plotseling verlies van spierspanning, meestal uitgelokt door een sterke emotie;

– slaapverlamming: bewust ervaren verlamming tijdens het in slaap vallen of wakker worden;

– levendige hypnagogische hallucinaties: hallucinaties bij het begin van de slaap.
De meeste narcoleptici hebben niet het volledige tetrad van symptomen, maar ongeveer 17-40 procent ervaart slaapverlamming (American Sleep Disorders Association, 1997) en 20-40 procent ervaart levendige hypnagogische hallucinaties (Broughton, 1990). Veel van deze mensen met narcolepsie die slaapverlamming ervaren zullen dit meerdere keren per maand doen, en sommigen van hen zullen het elke keer ervaren als ze in slaap vallen – en dit kan meerdere keren per dag zijn (Hishikawa, 1976).

Enquêtes van over de hele wereld geven aan dat tussen de 20 procent en 60 procent van de niet-narcoleptische bevolking ten minste eenmaal in hun leven slaapverlamming ervaart (French & Santomauro, 2007). Wanneer mensen slaapverlamming ervaren zonder andere symptomen van narcolepsie wordt dit soms aangeduid als geïsoleerde slaapverlamming (ISP). Veel mensen ervaren ISP slechts één keer in hun leven, maar tussen 3% en 6% van de bevolking ervaart ISP vaker dan dat. Deze mensen kunnen het in ernstige mate (episodes die minstens een keer per week voorkomen) en chronisch (gedurende zes maanden of langer: American Sleep Disorders Association, 1997) ervaren. De term slaapverlamming wordt in dit artikel gebruikt om aanvallen bij zowel mensen met narcolepsie als ISP te omvatten.

Het moet worden opgemerkt dat hoewel slaapverlamming op zichzelf vrij onschuldig is, er andere slaap-gerelateerde ervaringen zijn die kunnen worden verward met slaapverlamming maar die in feite medische behandeling vereisen. Dergelijke ervaringen kunnen epileptisch van aard zijn bij jonge mensen (bijvoorbeeld partiële aanvallen) of van cardio-respiratoire oorsprong bij oudere mensen.

Wat veroorzaakt slaapverlamming?
In de woorden van een lijder:Zeker stress. Soms gebeurt het als ik niet gestrest ben, maar misschien moe, misschien ben ik een beetje te laat opgebleven. Een ander soort stress, een soort fysieke stress op mijn lichaam… Het is een soort terugkoppelingscyclus, dus het is gebeurd en dan raak je een beetje gestrest en dan lijkt het meer te gebeuren en dan ga je naar bed met de gedachte ‘ik hoop dat dit niet gebeurt’, wat meteen angst is, nietwaar?.. Dus je hebt jezelf al voorbereid op een soort angstreactie, en hebt de kans groter gemaakt dat het gebeurt.
Slaapverlamming kan worden beschouwd als een intrusie van kenmerken van de snelle oogbewegingen (REM) slaap in waakzaamheid. Dat wil zeggen, de spieren van het lichaam zijn diep ontspannen (ze kunnen niet worden bewogen) en het droomachtige element van eventuele bijbehorende hallucinaties kan het gevolg zijn van de hersenactiviteit – dromen – die typerend is voor deze slaapperiode (Dement & Kleitman, 1957). Simpel gezegd, het waken heeft plaatsgevonden, maar het lichaam en een deel van de hersenen is nog steeds in de REM-slaap.

Normaal gesproken wordt de REM-slaap ervaren na een uur of meer van de slaap, maar toch ervaren veel mensen slaapverlamming bij het begin van de slaap. Dit komt omdat mensen die slaapverlamming ervaren vaak slaap-onset REM-perioden (SOREMP’s) hebben, waarvan is vastgesteld dat ze geassocieerd zijn met slaapverlamming. Mensen met narcolepsie die de symptomen van slaapverlamming, kataplexie of hypnagogische hallucinaties ervaren, hebben vaak SOREMPs en mensen die narcolepsie hebben zonder deze symptomen ervaren geen SOREMPs (Hishikawa & Kaneko, 1965). Wanneer leden van de eerstgenoemde groep werden gewekt uit verschillende stadia van slaap, werd ontdekt dat slaapverlamming regelmatig werd gerapporteerd wanneer de persoon werd gewekt uit een SOREMP en niet werd gerapporteerd als de persoon werd gewekt uit een niet-REM slaap, noch als hij werd gewekt uit een REM slaap die optrad na een periode van niet-REM slaap (Hishikawa et al., 1963).

Polysomnagraph opnamen bevestigen dat in laboratoriumstudies narcoleptici uitsluitend slaapverlamming ervoeren tijdens SOREMPs (Hishikawa & Kaneko, 1965; Hishikawa et al., 1978).

SOREMPs worden ook aangetroffen bij mensen zonder narcolepsie. Zij treden meestal op na verstoring van de slaap-waakcyclus of na onderbreking van de slaap (Takeuchi et al., 1992). Het is mogelijk een SOREMP te induceren door de persoon op een bepaald punt in de slaapcyclus wakker te maken (Miyasita et al., 1989). Onderzoekers in Japan lokten SOREMP’s uit bij deelnemers met behulp van een slaaponderbrekingsmethode, en 9,4 procent van de opgewekte SOREMP’s lokte een episode van slaapverlamming uit (Takeuchi et al., 1992).

Dit onderzoek suggereert sterk dat slaapverlamming gerelateerd is aan REM-slaap, en in het bijzonder aan de REM-slaap die optreedt bij het begin van de slaap. Ploegendienst, jetlag, onregelmatige slaapgewoonten, oververmoeidheid en slaaptekort worden allemaal beschouwd als predisponerende factoren voor slaapverlamming (American Sleep Disorders Association, 1997); dit kan komen doordat dergelijke gebeurtenissen de slaap-waakcyclus verstoren, wat vervolgens SOREMP’s kan veroorzaken. Natuurlijk kunnen episoden van slaapverlamming die zich voordoen als mensen uit hun slaap komen niet worden verklaard in termen van SOREMP’s, maar het lijkt redelijk om te stellen dat bij dergelijke episoden mogelijk sprake is van een vergelijkbare bewustzijnstoestand, waarin aspecten van zowel normaal waakbewustzijn als REM-bewustzijn vermengd zijn. Het behoeft geen betoog dat dergelijke episoden om praktische redenen moeilijker te bestuderen zijn in psychofysiologische termen, omdat er momenteel geen manier bekend is om ze te induceren.

Hoe wordt slaapverlamming geïnterpreteerd?
Op de eerste plaats droom ik dat ik wakker ben geworden, hoewel ik me daar meestal, niet altijd, pas na de ervaring van bewust ben. Ik geloof dat ik wakker ben en in bed lig. Ik kan me niet bewegen omdat er een enorm gewicht op me ligt, waarvan ik bang ben dat het een soort monster is (ik lig altijd op mijn buik en het monster ligt op mijn rug). Soms hoor ik een soort onaards gegrom uit het monster komen. Op dat moment raak ik in paniek, maar het mag niet baten. Ik kan me niet bewegen! Ik raak nog meer in paniek en gebruik al mijn kracht om overeind te komen. Ik probeer om hulp te schreeuwen, maar meestal lukt dat niet omdat mijn stem ook verlamd is. Soms lukt het me wel om te schreeuwen, maar met veel moeite (het is duidelijk onhoorbaar want niemand heeft er last van). Uiteindelijk word ik wakker, maar blijf me erg angstig voelen, soms in die mate dat ik de rest van de nacht niet meer kan slapen.

De ervaringselementen van slaapverlamming zijn gerapporteerd uit vele landen en culturen over de hele wereld, maar het staat bekend onder vele verschillende namen en wordt op vele verschillende manieren geïnterpreteerd. Bijvoorbeeld, in Newfoundland wordt slaapverlamming de ‘Old Hag’ genoemd. Dit wordt beschreven als plotseling wakker zijn maar verlamd, meestal net na in slaap te zijn gevallen, en vaak een gewicht op de borst voelen en soms een grotesk mens of dier zien dat op de borst rust (Ness, 1978). Newfoundlanders denken dat het veroorzaakt kan worden door ofwel te hard werken, het stagneren van het bloed als ze op hun rug liggen, of vijandige gevoelens van een ander persoon.

In Hong Kong wordt een aandoening die identiek lijkt aan slaapverlamming ‘ghost oppression’ genoemd (Wing et al., 1994). Chinezen hebben vaak gedacht dat “de ziel van een persoon kwetsbaar is voor de invloed van geesten tijdens de slaap” (Wing et al., 1994, p.609) en in een droomclassificatieboek dat rond 403-221 v.Chr. werd geschreven, worden zes soorten dromen beschreven. Wing en collega’s suggereren dat e-meng, dromen van verbazing, eigenlijk slaapverlamming zijn en te onderscheiden zijn van ju-meng, angstige dromen.

Bij de Inuit van Canada wordt slaapverlamming geïnterpreteerd als aanvallen van ‘sjamanen of kwaadwillende geesten’ (Law & Kirmayer, 2005). In Japan wordt slaapverlamming kanashibari genoemd en in verband gebracht met de magie van een van de boeddhistische goden, Fudoh-Myohoh. Vroeger geloofde men dat monniken deze magie konden gebruiken om mensen in hun slaap te verlammen; meer recent gelooft men vaak dat kwade geesten het fenomeen veroorzaken (Fukuda et al., 1987). In St. Lucia wordt slaapverlamming kokma genoemd en men beweert dat het veroorzaakt wordt door de geesten van ongedoopte baby’s die in het gebied rondspoken (Ness, 1978). In Korea wordt het ha-wi-nulita genoemd, wat vertaald kan worden als geknepen worden door een schaar (Dahlitz & Parkes, 1993). Veel andere culturen hebben hun eigen interpretatie van slaapverlamming en vaak wordt de oorzaak toegeschreven aan een bovennatuurlijke kracht.

In heel Europa, van de jaren 1500 tot de jaren 1700, werden slaapverlammingservaringen vaak beschouwd als het werk van heksen die werden beschuldigd van het gebruik van hun hekserij om slapers te terroriseren die hen op een of andere manier hadden beledigd. Dergelijke episodes werden soms aangeduid als “door heksen geteisterd”. In 1747 getuigde een vrouw tijdens een heksenproces dat ze haar man in bed had gevonden ‘liggend daar stijf, nauwelijks ademhalend’, en toen hij wakker werd zei hij: ‘Mijn Heer Jezus help mij! Oh! Vurige heksen brachten me naar Máramaros en legden zeshonderd kilo zout op me’ (Davies, 2003, p.186). Dit klinkt als een episode van slaapverlamming met visuele hallucinaties (vurige heksen), tactiele hallucinaties van druk op het lichaam (het zeshonderd gewicht aan zout) en proprioceptieve hallucinaties van zweven en vliegen (toen de heksen hem naar Máramaros brachten). Een andere veel voorkomende interpretatie van slaapverlammingen in de Middeleeuwen was dat het aanvallen waren van op seks beluste demonen, bekend als succubus wanneer ze in vrouwelijke vorm waren of incubus wanneer ze in mannelijke vorm waren. Het woord incubus wordt soms vertaald als ‘iemand die verplettert’ en de lekenterm ‘incubusaanval’ wordt nog steeds af en toe gebruikt om een episode van slaapverlamming te beschrijven.

Zelfs in moderne westerse samenlevingen kunnen mensen die lijden aan aanvallen van slaapverlamming vaak in de verleiding komen om hun ervaring te verklaren in termen van een nachtelijke aanval van geesten of demonen, eenvoudigweg omdat dat een betere verklaring is voor hun verontrustende ervaring dan het meest voor de hand liggende alternatief – dat is dat ze ‘gek worden’. Er bestaat geen enkele twijfel over dat een aanzienlijk deel van de spookverhalen zijn oorsprong vindt in episoden van slaapverlamming (zie bijvoorbeeld Huston, 1992).

Een andere recente interpretatie van dergelijke episoden in Europa en de VS is het geloof dat het individu is ontvoerd door buitenaardse wezens. Veel zogenaamde ufologen beweren dat de herinnering aan de eigenlijke ontvoering door de buitenaardse wezens wordt gewist, maar dat de verlammingsverschijnselen en de hallucinaties voor en na de gebeurtenis bewaard blijven (French, 2001, 2003; Holden & French, 2002). Hoewel dit een zeer fantasierijke interpretatie lijkt van een slaapverlammingservaring, zou men, als men niet weet dat het een algemeen ervaren slaapstoornis is, sterk gemotiveerd zijn om er een verklaring voor te zoeken. Als het geloofssysteem van het individu het geloof in ontvoeringen door buitenaardsen omvat, dan kan men begrijpen hoe zo’n conclusie kan worden getrokken. McNally en Clancy (2005) vergeleken personen die geloofden dat ze door buitenaardse wezens waren ontvoerd met personen die dat niet geloofden en ontdekten dat de deelnemers aan ontvoeringen door buitenaardse wezens een hogere incidentie van slaapverlamming hadden. Evenzo vonden French e.a. (2008) een hogere zelfgerapporteerde incidentie van slaapverlamming bij mensen die beweerden buitenaards contact te hebben gehad dan in een gematchte controlegroep.

Behandeling van slaapverlamming
Voor mensen met een diagnose narcolepsie is natriumoxybaat de voorkeursbehandeling, hoewel deze behandeling weinig direct effect lijkt te hebben op het aantal gevallen van slaapverlamming (Xyrem International Study Group, 2005). Voor mensen die regelmatig ISP ervaren kan het mogelijk zijn om het optreden van episodes te verminderen door gebeurtenissen te vermijden die SOREMP’s kunnen veroorzaken. Een regelmatig slaapschema, met op dezelfde tijd naar bed gaan en opstaan, en zo weinig mogelijk onderbrekingen van de slaap gedurende de nacht, wordt aanbevolen. In de praktijk kunnen dergelijke stappen onmogelijk zijn door ploegendienst, reisverplichtingen, sociale contacten of de zorg voor een baby. Psychotherapie kan vaak helpen bij ernstiger gevallen, die vaak door stress worden verergerd.

Het kan ook nuttig zijn om een methode aan te bieden om de episode van slaapverlamming te ‘breken’ als die eenmaal is begonnen. Anekdotisch vinden veel patiënten dat het bewegen van een kleine spier, zoals de ogen, vingers of tenen, hen uit de verlamming kan halen. Anderen melden dat de aandacht van hun bedpartner trekken, bijvoorbeeld door een geluid in hun keel te maken, zodat hij of zij hen kan aanraken, de verlamming ook kan doorbreken. Voor sommigen is het echter onmogelijk om geluid te maken.

Als een episode eenmaal is gestopt, is het raadzaam om op te staan en te bewegen om volledig wakker te worden, anders bestaat de mogelijkheid om weer in slaap te vallen en terug te keren naar een toestand van slaapverlamming. Het is niet ongebruikelijk dat lijders meerdere van dergelijke episoden in een enkele nacht rapporteren.

Andere deelnemers aan het onderzoek hebben geleerd zich niet angstig te voelen voor de ervaring en zijn er zelfs van gaan genieten. Vaak is alleen al het feit dat men leert dat dergelijke ervaringen, hoewel angstaanjagend, eigenlijk heel onschuldig zijn, voldoende om de lijders enorm op te beuren en hen in staat te stellen deze optie ten minste te overwegen. Neem bijvoorbeeld dit verslag van een voormalige lijder aan slaapapneu wiens slaapverlammingen ophielden toen een continue positieve luchtwegdruk (CPAP) machine werd gebruikt om de aandoening te behandelen:

Voor mij geeft slaapverlamming me meestal het gevoel dat ik zweef en mijn lichaam verlaat. Meestal zweef ik vlak boven mijn lichaam. Maar soms kom ik aan de andere kant van de kamer. Ik voel me zwaar en beweeg in slow motion. Ik kan niet praten of schreeuwen. Ik heb het gevoel alsof iemand bovenop me duwt. Maar ik ben niet bang. In feite geniet ik van deze momenten en vind ze opwindend. Ik heb echter geen slaapverlamming meer. Ik werd gediagnosticeerd met slaapapneu. Met een CPAP-apparaat om me te helpen beter te ademen, is de slaapverlamming gestopt. Jammer voor mij!

Een behoefte aan bewustzijn
Slaapverlamming is een fascinerend verschijnsel. Hoewel we de aard van dergelijke aanvallen geleidelijk beginnen te begrijpen, hebben we nog veel te leren, niet alleen over de onderliggende neuropsychologische oorzaken, maar ook over de complexe manieren waarop dezelfde kernervaring op verschillende manieren kan worden geïnterpreteerd, afhankelijk van de heersende culturele overtuigingen. Er is dringend behoefte aan een groter bewustzijn van de aard van de slaapverlamming onder het grote publiek en, in het bijzonder, onder gezondheidswerkers om de angst en het ongemak die vaak het gevolg zijn van dergelijke aanvallen te minimaliseren.

Kader: Slaapverlamming – een verslag
‘Ik lig op mijn rug met mijn ogen dicht en ik voel een verpletterend gewicht op mijn borst. Ik heb dit eerder gevoeld, dus ik ben niet bang. Ik doe mijn ogen een klein stukje open en zie deze tweedimensionale grijze mensachtige boven op me met driedimensionaal vuil grijs haar dat in mijn gezicht hangt. Hij grijpt mijn borst vast en sleurt me het bed af in een houten kist die op een kist lijkt aan het voeteneind van mijn bed. Ik weet dat als hij me in de kist sleept, ik zal sterven. Ik draai mijn hoofd opzij en kijk in de spiegel die voor mijn bed staat en zie hoe ik over het bed naar de kist wordt getrokken. Op dat moment ben ik doodsbang en word ik eindelijk wakker, als ik weer naar de top van mijn bed word getransporteerd met mijn hoofd omhoog kijkend naar het plafond.’

Julia Santomauro werkt in de Anomalistic Psychology Research Unit, Goldsmiths, University of

Christopher C. French werkt in de Anomalistic Psychology Research Unit, Goldsmiths, University of London

American Sleep Disorders Association (1997). De internationale classificatie van slaapstoornissen, herzien: Diagnostic and coding manual. Rochester, MN: Auteur.
Broughton, R.J. (1990). Narcolepsie. In M.J. Thorpy (Ed.) Handbook of sleep disorders (pp.197-216). New York en Basel: Marcel Dekker.
Cheyne, J.A. (2002). Situationele factoren die slaapverlamming en geassocieerde hallucinaties beïnvloeden: Positie- en timing-effecten. Journal of Sleep Research, 11, 169-177.
Cheyne, J.A., Newby-Clark, I.R. & Rueffer, S.D. (1999). Relations among hypnagogic and hypnopompic experiences associated with sleep paralysis. Journal of Sleep Research, 8, 313-317.
Dahlitz, M. & Parkes, J.D. (1993). Slaapverlamming. Lancet, 341, 406-407.
Davies, O. (2003). De nachtmerrie-ervaring, slaapverlamming, en beschuldigingen van hekserij. Folklore, 114, 181-203.
Dement, W. & Kleitman, N. (1957). De relatie tussen oogbewegingen tijdens de slaap en droomactiviteit: Een objectieve methode voor de studie van dromen. Journal of Experimental Psychology, 53, 339-346.
Frans, C.C. (2001). Ontvoeringen door buitenaardse wezens. In R. Roberts & D. Groome (Ed.) Parapsychology: De wetenschap van ongewone ervaringen (pp.102-116). Londen: Arnold.
Frans, C.C. (2003). Fantastische herinneringen: De relevantie van onderzoek naar ooggetuigenverklaringen en valse herinneringen voor meldingen van anomale ervaringen. Journal of Consciousness Studies, 10, 153-174.
Frans, C.C. & Santomauro, J. (2007). Something wicked this way comes: Oorzaken en interpretaties van slaapverlamming. In S. Della Sala (Ed.) Tall tales about the mind and brain: Feit van fictie onderscheiden (pp.380-398). Oxford: Oxford University Press.
Frans, C.C., Santomauro, J., Hamilton, V. et al. (2008). Psychologische aspecten van de ervaring van buitenaards contact. Cortex, 44, 1387-1395.
Fukuda, K., Miyasita, A., Inugami, M. & Ishihara, K. (1987). Hoge prevalentie van geïsoleerde slaapverlamming: Kanashibari-fenomeen in Japan. Sleep, 10, 279-286.
Goode, G.B. (1962). Slaapverlamming. Archives of Neurology, 6, 228-234.
Hishikawa, Y. (1976). Slaapverlamming. In C. Guilleminault, W. C. Dement & P. Passouant (Eds.) Advances in sleep research. Vol. 3. (pp.97-124). New York: Spectrum.
Hishikawa, Y. & Kaneko, Z. (1965). Elektro-encefalografisch onderzoek naar narcolepsie. Electroencephalography and Clinical Neurophysiology, 18, 249-259.
Hishikawa, Y., Koida, H., Yoshino, K. et al. (1978). Kenmerken van de REM-slaap gepaard gaande met slaapverlamming en hypnagogische hallucinaties bij narcoleptische patiënten. Waken en Slapen, 2, 113-123.
Hishikawa, Y., Tabushi, K., Ueyama, M. et al. (1963). Elektro-encefalografisch onderzoek bij narcolepsie: In het bijzonder betreffende de symptomen van cataplexie, slaapverlamming en hypnagogische hallucinaties. Proceedings of the Japanese EEG Society, 52-55.
Holden, K.J. & French, C.C. (2002). Buitenaardse ontvoeringservaringen: Aanwijzingen uit de neuropsychologie en de neuropsychiatrie. Cognitieve Neuropsychiatrie, 7, 163-178.
Huston, P. (1992). Nachtmerries, slaapverlamming, en door de duivel geteisterde telefoonsnoeren uit de hel. Skeptical Inquirer, 17, 64-69.
Lavie, P., Pillar, G. & Malhotra, A. (2002). Slaapstoornissen: Diagnosis, management and treatment. Londen: Dunitz.
Law, S. & Kirmayer, L.J. (2005). Inuit interpretaties van slaapverlamming. Transcultural Psychiatry, 42, 93-112.
McNally, R.J. & Clancy, S. (2005). Slaapverlamming, seksueel misbruik, en buitenaardse ontvoering. Transcultural Psychiatry, 42, 113-122.
Miyasita, A., Fukuda, K. & Inugami, N. (1989). Effecten van slaaponderbreking op de REM-NREM cyclus in de nachtelijke menselijke slaap. Electroencephalography and Clinical Neurophysiology, 73, 107-116.
Ness, R.C. (1978). Het Old Hag-fenomeen als slaapverlamming: Een bioculturele interpretatie. Culture, Medicine and Psychiatry, 2, 15-39.
Takeuchi, T., Miyasita, A., Sasaki, Y. et al. (1992). Geïsoleerde slaapverlamming opgewekt door slaaponderbrekingen. Sleep, 15, 217-225.
Wing, Y.K., Lee, S.T. & Chen, C.N. (1994). Slaapverlamming bij Chinezen: Ghost oppression phenomenon in Hong Kong. Sleep, 17, 609-613.
Xyrem International Study Group (2005). Further evidence supporting the use of sodium oxybate for the treatment of cataplexy: Een dubbelblind, placebogecontroleerd onderzoek bij 228 patiënten. Sleep Medicine, 6, 415-421.