Japans verbod op meervoudig staatsburgerschap achterhaald, ongrondwettelijk: deskundige, aanklagers

TOKYO — De Japanse nationaliteitswet, die meervoudig staatsburgerschap verbiedt, staat opnieuw in de schijnwerpers nadat tennisspeelster Naomi Osaka in 2019 het Japanse staatsburgerschap verkoos boven de Amerikaanse nationaliteit. Ondertussen is er een voortdurende juridische strijd gaande door aanklagers die aanvoeren dat de wet ongrondwettelijk is.

Meer dan 70% van de lidstaten van de Verenigde Naties staan hun bevolking toe om meer dan één staatsburgerschap te hebben. In een wereld waarin het heel gewoon is geworden om mensen met verschillende achtergronden te zien en waarin mensen op het wereldtoneel kunnen concurreren, eisen sommige deskundigen dat Japan hetzelfde doet.

De Japanse nationaliteitswet bepaalt dat een kind dat uit een Japanse ouder wordt geboren, wettelijk Japans is. Ondertussen hebben sommige landen een systeem waarbij een kind dat in die landen uit een Japanse ouder wordt geboren, een dubbele nationaliteit krijgt van die plaats en van Japan.

De Japanse wet vereist dat iedereen die voor zijn twintigste met een meervoudige nationaliteit is geboren of deze heeft verkregen, er voor zijn tweeëntwintigste verjaardag een uitkiest. Wie na zijn twintigste het staatsburgerschap van een ander land verwerft, moet binnen een periode van twee jaar beslissen welk land hij wil behouden.

Naomi Osaka had zowel het Japanse als het Amerikaanse staatsburgerschap, maar besloot voor haar 22ste haar Japanse staatsburgerschap te behouden. Haar keuze werd gezien als een indicatie van haar wens om als Japanse tennisspeelster deel te nemen aan de komende Olympische Spelen in Tokio.

Maar omdat personen die ervoor kiezen om hun Japanse nationaliteit te behouden alleen “verplicht zijn om een inspanning te leveren” om andere nationaliteiten op te geven, zijn er mensen in Japan die twee of meer paspoorten blijven houden. Volgens een schatting uit 2018 van het ministerie van Justitie hebben ongeveer 925.000 Japanners een meervoudig staatsburgerschap.

Bovendien moeten buitenlanders die de Japanse nationaliteit willen verwerven een certificaat overleggen waaruit blijkt dat ze afstand hebben gedaan van hun oorspronkelijke staatsburgerschap. Maar ook personen uit landen zonder afstandsverklaringsprocedures kunnen dubbele staatsburgers worden. Anderzijds wordt het Japanse staatsburgerschap automatisch ingetrokken van Japanners die “uit vrije wil” voor een vreemde nationaliteit kiezen.

Hitoshi Nogawa, 76, een zakenman uit Zwitserland, is een van de acht eisers die een rechtszaak tegen de Japanse regering hebben aangespannen met als argument dat “het ontnemen van het Japanse staatsburgerschap aan mensen die tegen hun wil een vreemde nationaliteit hebben verkregen, een schending is van de grondwet, die het recht op het nastreven van geluk en andere voorrechten garandeert.”

Nogawa, die in feite zijn Japanse staatsburgerschap verloor omdat hij de Zwitserse nationaliteit verwierf, zei: “Ik identificeer me als Japanner, maar het voelt alsof ik een half mens ben geworden. Ik voel me slecht voor mijn voorouders en in de huidige situatie ben ik niet van plan om met hen begraven te worden.”

Geboren in de Kanagawa Prefectuur, ten zuiden van Tokyo, verhuisde Nogawa in zijn twintiger jaren naar Zwitserland en richtte een handelsonderneming op. Om te kunnen bieden op een project voor openbare werken had hij het Zwitserse staatsburgerschap nodig, dat hij in 2001 verkreeg. Hij ondervond geen problemen tot 2013, toen hij van de Japanse ambassade aldaar te horen kreeg: “Als u niet voor een (nationaliteit) kiest, wordt het een probleem.”

Het verzoek is gebaseerd op de nationaliteitswet, die bepaalt dat mensen die de buitenlandse nationaliteit verwerven hun Japanse nationaliteit verliezen, en vereist dat ze een kennisgeving van afstand van burgerschap indienen.

Voor Nogawa zou het opgeven van zijn Zwitserse nationaliteit een probleem hebben opgeleverd voor zijn werk, en het opgeven van zijn Japanse burgerschap zou hebben betekend dat hij zijn identiteit zou verliezen. Hij zat met een dilemma en weigerde in te gaan op het verzoek van de ambassade en diende de kennisgeving niet in. In 2015 probeerde hij zijn Japanse paspoort te vernieuwen, maar hij werd afgewezen. Tot op de dag van vandaag heeft hij het niet kunnen vernieuwen.

Nogawa en zeven anderen die in het buitenland wonen, hebben in maart 2018 een rechtszaak aangespannen bij de districtsrechtbank van Tokio. Zes van de eisers, die al burgerschappen van verschillende landen hebben verworven, eisen bevestiging dat ze in het bezit zijn van hun Japanse burgerschap, en twee anderen die een buitenlandse nationaliteit willen verkrijgen, zijn op zoek naar bevestiging dat ze hun Japanse burgerschap niet zullen verliezen wanneer ze dat doen.

De bepaling in de nationaliteitswet die meervoudig burgerschap verbiedt, is niet herzien sinds deze voor het eerst in werking trad onder de Meiji-grondwet, de Japanse vooroorlogse en oorlogstijd opperwet. Teruo Naka, advocaat van de aanklagers, zegt dat de wet “niet overeenstemt met de huidige tijd”

De regering stelt daar tegenover dat “mensen met een meervoudig staatsburgerschap wrijving tussen naties kunnen veroorzaken, afhankelijk van onder welk land zij vallen”, naast andere tegenargumenten. Het Ministerie van Justitie, dat toeziet op de naleving van de Nationaliteitswet, verklaart dat “de intrekking van het Japanse staatsburgerschap geen ontneming is, en dat herverkrijging is toegestaan indien nodig”. De zaak is in behandeling bij de districtsrechtbank.

Vanaf 2019 staan ongeveer 150, oftewel 75% van de lidstaten van de Verenigde Naties, meerdere nationaliteiten toe. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens bepaalt dat “niemand willekeurig zijn nationaliteit zal worden ontnomen, noch het recht zal worden ontzegd om zijn nationaliteit te veranderen.”

Teru Sasaki, hoogleraar transnationale sociologie aan de openbare universiteit van Aomori, voerde in 2019 een online enquête uit onder Japanse burgers, waarin ongeveer 60% van de 3.171 respondenten de optie steunde, “Japanse burgers die een buitenlandse nationaliteit verkrijgen, zouden hun Japanse burgerschap niet moeten verliezen.”

The study results suggest that “society is tolerant of multiple nationalities, and there is a gap between the sense of ordinary citizens and the legal system,” said Sasaki.

Employment regulations for some civil servants, including Diet members, require that they have Japanese citizenship, and people who have foreign nationality cannot become diplomats. To permit multiple citizenship, discussions on job restrictions may also be necessary.

(Japanese original by Asako Takeuchi, City News Department)