Opium, rattenhaar, anale afscheidingen van bevers – en andere verrassende dingen die je in voedsel kunt vinden

In Frankrijk kregen de consumenten onlangs meer dan waar ze op gerekend hadden, toen bleek dat maanzaadbaguettes een dosis opium bevatten die het slapen na de maaltijd tot een nieuw hoogtepunt zou kunnen brengen. Behalve verdovende middelen zijn er nog tal van andere verrassingen in alledaagse voedingsmiddelen waarvan u zich misschien niet bewust bent. Hier zijn een paar van de minder smakelijke. Bon appétit.

Als het om voedsel gaat, is “natuurlijk” meestal een bijwoord voor “goed”. Maar sommige natuurlijke producten zijn een beetje walgelijk. Zo is een natuurlijk aroma, castoreum genaamd, een dikke, geurige afscheiding die wordt verkregen uit de anale klieren van bevers. Het wordt gebruikt om een vanillesmaak te geven aan sommige zuivelproducten en desserts.

Tegen het einde van de 19e eeuw werden bevers bijna tot uitsterven toe bejaagd om dit zeer gewilde levensmiddelenadditief en geurstof te bemachtigen. Gelukkig ontdekten Duitse chemici dat vanilline (een van de chemische stoffen die verantwoordelijk zijn voor de smaak van vanille) kon worden gewonnen uit de nederige conifeer.

Heden ten dage bestaat ongeveer 94% van alle vanillearoma’s die in de voedingsindustrie worden gebruikt (37.286 ton) uit synthetische vanilline, terwijl de resterende 6% voor het grootste deel uit natuurlijk vanille-extract bestaat. Bevers kunnen een zucht van verlichting slaken. Hun bijdrage aan de levensmiddelenindustrie is nu nog maar een fractie van het natuurlijke vanille-aroma en blijft meestal beperkt tot luxegoederen en -dranken.

Een ander natuurlijk ingrediënt waar je misschien van moet kokhalzen, is stremsel. Het is van oudsher afkomstig van het slijmvlies van de vierde maag (lebmaag) van jonge herkauwers, zoals kalveren, lammeren en geiten. De enzymen scheiden de melk in wrongel en wei – een belangrijke fase in het productieproces.

Het traditionele stremsel wordt nog steeds gebruikt, hoewel alternatieven (afgeleid van schimmel, bacteriële fermentatie en planten zoals brandnetels en klimop) steeds gangbaarder worden, als ze al niet iets smakelijker zijn.

Toelaatbare gebreken in levensmiddelen

We leven in een tijdperk van ongekende hygiëne en verwachten dat ons voedsel alleen de ingrediënten bevat die op de verpakking staan. Maar iedereen die wel eens in het wild heeft gefoerageerd, weet dat de natuur haar rijke overvloed graag deelt. Het is niet verwonderlijk dat als je een hap neemt uit een vers geplukte appel, je de overgebleven helft van een (vermoedelijk erg overstuur) insect aantreft.

Onze basisvoedingsmiddelen worden niet in steriele omstandigheden gekweekt en dus is ons dieet doorspekt met een verscheidenheid aan onbedoelde bijgerechten, waaronder aarde, knaagdierharen, uitwerpselen, schimmel, parasieten en, natuurlijk, insecten. Het aardse karakter van de voedselproductie wordt in de VS erkend door de publicatie van het Defect Levels Handbook, dat aanvaardbare (niet-gevaarlijke) gehaltes van deze niet nader genoemde hapjes vaststelt.

Zo kan bijvoorbeeld twee kopjes maïsmeel legitiem tot vijf hele insecten, tien insectenfragmenten, tien knaagdierharen en vijf knaagdierpoepfragmenten bevatten. Dat zet die half opgegeten appel zeker in perspectief.

Verontreiniging – zware metalen

De fictieve Mad Hatter-figuur van Lewis Carroll is wellicht geïnspireerd op een beroepsziekte van hoedenmakers die werd veroorzaakt door blootstelling aan kwik en kwikzouten tijdens een proces dat “karroten” werd genoemd.

Dit werd vaak gebruikt op de pelzen van kleine dieren, zoals bevers, om de vacht zachter te maken. Bevers hadden het duidelijk niet gemakkelijk in de 19e eeuw, maar de gevolgen van kwik voor hoedenmakers waren al even verwoestend: tot de helft van de beroepsbevolking werd getroffen door erethisme, of “gekke hoedenmakers ziekte”, met als tekenen en symptomen prikkelbaarheid en prikkelbaarheid, spierkrampen, verlies van tanden, nagels en haar, gebrek aan coördinatie, verwarring, geheugenverlies en de dood.

Hoewel kwik in de meeste industriële processen geleidelijk wordt geëlimineerd, blijft het een belangrijke lucht- en waterverontreinigende stof. Zo heeft het vrijkomen van industrieel afval in zee voor de zuidkust van Japan ertoe geleid dat de plaatselijke bevolking zeevruchten heeft gegeten die methylkwik bevatten, de giftigste vorm van kwik. Hierdoor werden enkele duizenden mensen het slachtoffer van de Minamata-ziekte.

Hoe werden de zeevruchten zo giftig? Het antwoord ligt in een effect dat bioaccumulatie wordt genoemd, het proces waarbij de concentratie van een stof aanzienlijk kan toenemen met elke stap hoger in de voedselketen (zie illustratie). Probeer de volgende keer dat je een tonijnsteak eet dus niet al te geïrriteerd of opgewonden te raken over het verborgen kwik.

Natuurlijke verontreinigingen

Hoewel verontreinigende stoffen als kwik, lood, cadmium en arseen vaak de voorpagina’s halen als verontreinigende stoffen in voedsel, kan de voorraadkast van de natuur per ongeluk een hele reeks giftige stoffen bevatten. Veel leden van het rhododendrongeslacht van bloeiende planten scheiden grayanotoxines af in hun nectar. Deze neurotoxische stoffen worden plichtsgetrouw verzameld door bijen die er honing van maken, waarvan de consumptie de “gekke-honingziekte” bij de mens kan veroorzaken. Deze nogal ongewone vorm van besmetting kan hallucinaties, misselijkheid en braken veroorzaken.

Als we aan voedselvergiftiging denken, denken we zelden aan bloemen, maar de rododendron is indirect verantwoordelijk geweest voor de invaliditeit van hele legers. Echte flower power!

Natuurlijk geboren moordenaars

Koekjes en conserven worden al eeuwenlang gebruikt om voedsel langer houdbaar te houden tijdens de wintermaanden. Helaas kan slecht geconserveerd voedsel de groei bevorderen van Clostridium botulinum, die de giftigste stoffen ter wereld produceert, samen bekend als botulinum toxine, waarvan sommige dodelijk kunnen zijn bij een dosis van 2ng – dat is tweeduizend miljoenste gram. Om dat in perspectief te plaatsen: de gemiddelde dodelijke dosis kaliumcyanide is ongeveer een tiende gram.

Het eten van besmet voedsel veroorzaakt botulisme, waardoor het zenuwstelsel niet meer goed functioneert. De aandoening wordt gekenmerkt door algemene spierzwakte en uiteindelijk verlamming en de dood.

Sporen van C. botulinum worden vaak aangetroffen in honing. Hoewel relatief onschadelijk voor de meeste mensen, is het immuunsysteem van jonge kinderen relatief ondoeltreffend tegen deze bacteriën, wat kan leiden tot een verwante aandoening die bekend staat als infantiel botulisme. Dit is dan ook de reden waarom veel overheidsinstanties afraden honing te geven aan kinderen jonger dan een jaar.