Iran

W sierpniu 2012 roku Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej poinformowała, że chociaż sankcje gospodarcze zaszkodziły Iranowi, nie spowolniły one postępów w programie nuklearnym tego kraju. W raporcie stwierdzono nawet, że irański program nuklearny rozwijał się szybciej, niż przewidywano. Raport potwierdził podejrzenia premiera Izraela Benjamina Netanjahu, że irański program nuklearny rozwija się pełną parą pomimo sankcji i izolacji dyplomatycznej nałożonych na Iran przez społeczność międzynarodową. Raport agencji potwierdził również, że 75% wirówek jądrowych potrzebnych do budowy podziemnego ośrodka zostało zainstalowanych. Netanjahu wskazywał, że Iran zbliża się do przekroczenia „czerwonej linii” i że Izrael musi określić odpowiedni moment do działania, aby udaremnić irańskie ambicje nuklearne. Pod koniec września Netanjahu w przemówieniu do Zgromadzenia Ogólnego ONZ uspokoił obawy, że atak wyprzedzający jest nieuchronny. Powiedział, że jego zdaniem Iran nie będzie dysponował technologią wzbogacania uranu przynajmniej do wiosny 2013 r., a zatem jest czas na dyplomację, która powstrzyma irański program nuklearny.

Ponieważ irańska gospodarka nadal rozpadała się pod ciężarem coraz ostrzejszych sankcji gospodarczych – wartość riala spadła o ponad 40% w ciągu jednego tygodnia na początku października – Iran i USA zgodziły się w październiku na podjęcie dwustronnych rozmów na temat irańskiego programu broni nuklearnej. Jednak do połowy grudnia nie doszło do żadnych rozmów.

Centrysta wybrany na prezydenta Iranu; wychodzi na Zachód z ofensywą wdzięku

Hassan Rouhani, umiarkowany duchowny i były irański negocjator w kwestiach nuklearnych, wygrał wybory prezydenckie w czerwcu 2013 r. w przewadze liczebnej, zdobywając 50,7% głosów. Reformatorzy poparli Rouhaniego po tym, jak ich preferowany kandydat, Mohammad Reza Aref, odpadł z wyścigu. Tysiące Irańczyków wyszło na ulice, by świętować zwycięstwo Rouhaniego. Rouhani miał poparcie reformatorów, ale od dawna należał do konserwatywnego establishmentu kraju. Przez ponad 20 lat zasiadał w parlamencie i jest lojalny wobec ajatollaha Chamenei. W kampanii wyborczej obiecywał, że wyciągnie rękę na Zachód i poprawi stosunki z USA, a po wyborze obiecał „podążać ścieżką umiaru i sprawiedliwości, a nie ekstremizmu”. Rouhani powiedział jednak, że Iran będzie nadal realizował swój program nuklearny. Prezydent USA Barack Obama podobnie wyraził nadzieję, że oba kraje zaangażują się w dialog, który może doprowadzić do postępu w pozornie nierozwiązywalnej kwestii nuklearnej.

W niezwykłym obrocie wydarzeń we wrześniu Rouhani spełnił swoje zobowiązanie do ocieplenia stosunków z Zachodem. W krótkim czasie ogłosił, że Iran nigdy nie będzie „poszukiwał broni masowego rażenia, w tym broni jądrowej”; uwolnił 11 prominentnych więźniów politycznych; przeniósł nadzór nad programem nuklearnym kraju z konserwatywnej i militarnie agresywnej Rady Bezpieczeństwa Narodowego do bardziej umiarkowanego Ministerstwa Spraw Zagranicznych; wymienił listy z prezydentem Barackiem Obamą; i życzył Żydom radosnego święta Rosz Hoszana. Wszystkie te posunięcia miały podobno poparcie ajatollaha Chamenei, najwyższego przywódcy religijnego Iranu, który sprawuje ostateczną władzę w kraju. W artykule w Washington Post z 20 września, Rouhani zasygnalizował swoją gotowość do zaangażowania społeczności międzynarodowej w celu nawiązania wzajemnie korzystnych relacji. Taka dyplomacja, jak powiedział, oznacza „angażowanie się w sprawy swoich odpowiedników, na równych prawach i z wzajemnym szacunkiem, w celu rozwiązania wspólnych problemów i osiągnięcia wspólnych celów”. Zaoferował mediację między syryjskim rządem a opozycją i powtórzył, że kraj ten zamierza dążyć do uzyskania energii jądrowej w celach pokojowych. „Opanowanie atomowego cyklu paliwowego i generowanie energii jądrowej jest tak samo związane z dywersyfikacją naszych zasobów energetycznych, jak i z tym, kim są Irańczycy jako naród, naszym żądaniem godności i szacunku oraz naszym konsekwentnym miejscem w świecie.”

Ofensywa wdzięku Rouhaniego trwała podczas jego podróży do USA, gdzie 24 września 2013 r. przemawiał na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ. W jego przemówieniu zabrakło antyizraelskiej zaciekłości jego poprzednika, Mahmuda Ahmadineżada, a on sam był ostrożny w wygłaszaniu oświadczeń, które mogłyby wywołać poruszenie w kraju lub oczekiwania Zachodu. Powtórzył swoje wcześniejsze twierdzenie, że Iran nigdy nie będzie dążył do uzyskania broni jądrowej, ale będzie kontynuował wzbogacanie uranu dla celów pokojowych. Zasugerował również, że USA i Iran mogą dojść do porozumienia w sprawie irańskiego programu nuklearnego w ciągu sześciu miesięcy. W kolejnej niezwykłej wypowiedzi Rouhani nazwał Holocaust „karygodnym”. Oświadczenie to jeszcze bardziej zilustrowało, jak Rouhani kieruje się wyraźnie innym kursem niż Ahmadineżad, który wielokrotnie zaprzeczał Holokaustowi. Wielu obserwatorów było zawiedzionych, że prezydent Obama i Rouhani nie uścisnęli sobie dłoni na forum ONZ. Mimo to, oczekiwania co do przyszłych rozmów i postępu w nierozwiązywalnej kwestii nuklearnej pozostają wysokie.

Iran Agrees to Scale Back Nuclear Program, but Deal Remains Elusive

Traktaty na temat irańskiego programu nuklearnego pomiędzy Iranem a pięcioma stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa ONZ plus Niemcami zostały wznowione w październiku 2013 roku i ponownie w listopadzie po zawieszeniu na sześć miesięcy. Były one najbardziej obiecujące i konkretne do tej pory. W oddzielnym porozumieniu z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej, Iran powiedział, że da inspektorom agencji „zarządzany dostęp” do obiektów jądrowych w Bandar Abbas i Arak, aby mogli zbierać dane o działaniach. Porozumienie nie wymaga od Iranu przekazania zastrzeżonych informacji na temat ich technologii. Zakład w Bandar Abbas jest kopalnią, która produkuje żółty uran, a w Araku mieści się zakład produkcji ciężkiej wody. Iran jednak nie przyznał MAEA dostępu do zakładu w Parchin, gdzie inspektorzy uważają, że Iran testował wyzwalacze do urządzeń jądrowych.

24 listopada 2013 roku, podczas trzeciej rundy rozmów w Genewie, Iran osiągnął sześciomiesięczne porozumienie z pięcioma stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa ONZ i Niemcami. Iran zgodził się wstrzymać produkcję uranu powyżej 5%, co oznacza, że mógłby produkować uran tylko do celów pokojowych; rozcieńczyć lub przekształcić w tlenek swoje zapasy uranu wzbogaconego do 20%; nie instalować nowych wirówek; dać inspektorom ONZ codzienny dostęp do zakładów wzbogacania uranu w Natanz i Fordo. W zamian, wyniszczające sankcje przeciwko Iranowi zostały złagodzone, pompując między 6 a 7 miliardów dolarów z powrotem do irańskiej gospodarki. Sankcje zostaną przywrócone, jeśli Iran nie będzie się do nich stosował. Negocjacje w sprawie długoterminowego porozumienia będą kontynuowane przez okres sześciu miesięcy. Izrael i Arabia Saudyjska wyraziły oburzenie w związku z porozumieniem, obawiając się, że ich władza na Bliskim Wschodzie będzie zagrożona lub zmniejszona przez bliższe więzi między USA i Iranem oraz przez potencjalne bogactwo Iranu wynikające z dochodów z ropy naftowej i jego nuklearnego know-how.

Do czasu rozpoczęcia kolejnej rundy rozmów w lutym 2014 r., gospodarka Iranu wykazywała oznaki odbicia, z inflacją spadającą z 45% w 2013 r. do mniej niż 30% – w wyniku złagodzenia sankcji. Podczas gdy przedstawiciele sześciu stron nie ujawnili zbyt wiele na temat postępów, powiedzieli, że uzgodnili ramy dla dalszych działań, co z pewnością jest powodem do ostrożnego optymizmu. Porozumienie miało zostać osiągnięte do końca lipca 2014 roku, ale termin ten został przedłużony do listopada. Po raz kolejny Iranowi i pięciu stałym członkom Rady Bezpieczeństwa ONZ oraz Niemcom nie udało się dotrzymać listopadowego terminu. Żadna ze stron nie była jednak gotowa się poddać i wyznaczyła termin na marzec 2015 r. na nakreślenie ram oraz 30 czerwca 2015 r. na zawarcie pełnego porozumienia. Negocjacje nabrały tempa w lutym 2015 roku, kiedy to sekretarz stanu USA John Kerry przeprowadził serię rozmów z irańskim ministrem spraw zagranicznych Mohammadem Javadem Zarifem. U.S. officials expressed optimism that a framework would be in place by the end of March and that a full agreement would be in place by the end of June.

W listopadzie 2014 roku Rosja zgodziła się na budowę dwóch-i potencjalnie ośmiu-jądrowych reaktorów energetycznych w Iranie. W ramach umowy, Iran będzie kupował paliwo do reaktorów od Rosji, redukując potrzebę Iranu do wzbogacania własnego uranu.

Iran przyczynia się do walki z ISIS

Iran, który posiada ogromny wpływ na szyicki rząd Iraku, doradzał Irakowi, gdy kraj ten walczył z ISIS, radykalną grupą bojowników, która dążyła do wprowadzenia Państwa Islamskiego w północnym Iraku i Syrii. Qassim Suleimani, szef Quds Force irańskiej Gwardii Rewolucyjnej, udał się do Bagdadu, aby pomóc Malikiemu i przywódcom wojskowym zaplanować reakcję na postępy ISIS. Iran regularnie wysyłał dostawy wojskowe do Iraku i przeprowadzał ataki powietrzne na bojowników ISIS w zachodnim Iraku. W marcu 2015 r. wspierane przez Iran milicje i irańskie oddziały prowadziły walkę z ISIS w Tikricie w Iraku. Iranian military leaders also provided guidance to the fighters.

Historic Nuclear Deal Goes into Effect

Carlos Barria, Pool Photo via AP

Liderzy Iranu i sześciu narodów, które wynegocjowały porozumienie nuklearne

W marcu 2015 roku, gdy Iran wydawał się być bliski podpisania 10-letniego porozumienia, które zmniejszyłoby skalę jego programu nuklearnego w zamian za zniesienie sankcji, 47 U.S. Republikańscy senatorowie podpisali list otwarty do irańskich urzędników, w którym stwierdzili, że porozumienie może zostać cofnięte „jednym pociągnięciem pióra” przez następcę prezydenta Obamy. List, napisany przez świeżo upieczonego senatora Toma Cottona z Arkansas, wywołał oburzenie wśród Demokratów, którzy powiedzieli, że to posunięcie, które nie miało precedensu, podważa politykę zagraniczną Obamy. Irańscy urzędnicy odrzucili list i kontynuowali negocjacje. „W naszej opinii, ten list nie ma żadnej wartości prawnej i jest głównie propagandową sztuczką”, powiedział minister spraw zagranicznych Mohammad Javad Zarif.

W dniu 16 stycznia 2016 roku, sankcje Iranu zostały zniesione przez USA i narody europejskie. Wieloletnie sankcje, zarówno finansowe, jak i naftowe, zostały zniesione po tym, jak inspekcje dowiodły, że Iran zdemontował broń zgodnie z ustaleniami porozumienia nuklearnego. Około 100 miliardów dolarów z irańskich aktywów zostało również zwolnione po inspekcjach przez przedstawicieli międzynarodowych.

Uwolnienie aktywów i sankcji nastąpiło kilka godzin po wymianie więźniów między USA a Iranem. Trzech Amerykanów, marine, reporter Washington Post i pastor, zostali uwolnieni z Iranu i wysłani do Niemiec, aby otrzymać leczenie w amerykańskiej bazie wojskowej przed powrotem do Stanów Zjednoczonych. Czwarty amerykański więzień, Nosratollah Khosravi, został uwolniony w ramach wymiany, ale zdecydował się pozostać w Teheranie. Piąty Amerykanin został uwolniony w oddzielnym porozumieniu.

Z ich strony, USA uwolniło siedmiu Irańczyków, którzy złamali embargo. USA usunęły również 14 innych Irańczyków z międzynarodowych list poszukiwanych. Po wejściu w życie przełomowego porozumienia nuklearnego z Iranem, prezydent Obama zwrócił się do Irańczyków 17 stycznia, prosząc ich o „podążanie nową drogą” z Zachodem. W międzyczasie USA nałożyły na Iran nowe, niewielkie sankcje za przeprowadzenie zakazanych testów rakietowych.